Z kim Polska musi rywalizować o organizację igrzysk olimpijskich? Przegląd kandydatur z całego świata. Część 3.

Zdjęcie: pexels-pixabay-236937

Autorzy: Mieszko Rajkiewicz – Polski Instytut Dyplomacji Sportowej, Miłosz Wojtala, Sebastian Muraszewski

Polskie władze od 2023 roku publicznie deklarowały chęć organizacji igrzysk olimpijskich w Polsce. Zarówno poprzednia partia rządząca, jak i obecna – w kontekście ewentualnych igrzysk w Polsce mają podobne stanowisko, różniące się głównie czasem organizacji. Mówiono o 2036 roku, w tej chwili zwraca się uwagę na 2040 bądź 2044 rok. Niezależnie od daty trzeba zwrócić uwagę na to z kim potencjalnie rywalizujemy o organizację igrzysk. Polska nie jest jedynym krajem, który wyraża takie zainteresowanie.

Część 3 – Europa

Hiszpania – Madryt (?)

W Hiszpanii igrzyska olimpijskie odbyły się do tej pory tylko raz. Ale były to igrzyska wyjątkowe pod wieloma względami. Mowa oczywiście o 1992 roku i Barcelonie. Na początku ostatniej dekady XX wieku na nowo zdefiniowano sports mega-events. Te igrzyska były jednocześnie dobrze zorganizowane oraz pozytywnie wpłynęły na miasto przy jednocześnie sprzyjających okolicznościach w polityce międzynarodowej, bo odbyły się w początkowej fazie rozprężenia politycznego po okresie Zimnej Wojny.

W XXI wieku Hiszpania niejednokrotnie starała się o organizację kolejnych igrzysk olimpijskich. Jednak Madryt nieskutecznie walczył o igrzyska w 2012, 2016 oraz 2020 roku. W kontekście zimowych igrzysk olimpijskich powstał projekt Barcelona-Pireneje, ale ostatecznie nie był on poważniej realizowany i w wyniku protestów oraz braku porozumienia z regionem Aragonii cały projekt wycofano[1]. Jednak idea organizacji igrzysk w Hiszpanii nie została zupełnie porzucona. Jeszcze na początku października 2024 roku David Escude, doradca ds. sportu w Radzie Miasta Barcelony, deklarował aspirację tego miasta do organizacji igrzysk olimpijskich w 2036 roku lub w późniejszych latach. Choć jednocześnie przyznał on, iż infrastruktura z igrzysk roku 1992 nie nadaje się do organizacji współczesnej edycji (ani w przyszłości), zatem wymagana będzie rewitalizacja obiektów[2]. Jednak pomysł bardzo gwałtownie upadł. Na Radzie Miasta podjęto głosowanie nad tym, czy warto kontynuować tę ideę. Rada opowiedziała się przeciwko temu pomysłowi. Katalońskie środowiska niepodległościowe znajdujące się w Radzie, ale również lewicowe oraz prawicowe zagłosowały na nie. Uwagę zwrócono przede wszystkim na bardziej istotne problemy miasta, w tym m. in. masowy napływ turystów. Pan Escude na sesji plenarnej oznajmił, iż organizacja igrzysk w niedalekiej przyszłości jest nielogiczna – w ciągu jednego miesiąca ten sam człowiek wysłał dwa różne komunikaty w tej samej sprawie[3]. Tak czy inaczej – Barcelona oddaliła się od igrzysk. Pozostaje więc Madryt.

kilka konkretnego można powiedzieć odnośnie hiszpańskiej propozycji organizacji igrzysk. I choć już w 2021 roku mówiono o potencjalnej kandydaturze na rok 2036, to konkretów nie było[4].

Dotychczasowe doświadczenia Hiszpanii (i szczególnie Madrytu) skutecznie zniechęcają to miasto do podjęcia poważniejszych starań. Trzeba też zwrócić uwagę na to kto sprawuje władzę w tym mieście. Prezydent Wspólnoty Madrytu oraz burmistrz miasta są z Partii Ludowej. Ugrupowaniem rządzącym Hiszpanią jest z kolei Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza. Mamy zatem różne środowiska – prawicowe oraz lewicowe. MKOl wymaga pełnej kooperacji na linii miasto-organizator igrzysk i rząd kraju. W przypadku hiszpańskiej sytuacji, trudno mówić o zgodności programowej, potencjalna organizacja igrzysk olimpijskich wiązałaby się z bardzo szerokim politycznym konsensusem. Prezydent Wspólnoty Madrytu – Isabel Diaz Ayuso – przyznała publicznie, iż Wspólnota pracuje nad pomysłem ewentualnej organizacji igrzysk w Madrycie. Choć trzeba przyznać, iż powiedziała to nieco na fali entuzjazmu związanego z zabezpieczeniem prawa do organizacji Grand Prix Formuły 1 w Madrycie[5].

W przypadku Hiszpanii mamy zatem wycofaną Barcelonę oraz wstępną rzuconą w eter deklarację z Madrytu. Stolicę Hiszpanii dodatkowo osłabia fakt burzliwych relacji między lewicowym środowiskiem rządowym pod przewodnictwem Pedro Sancheza oraz prawicowym środowiskiem rządzącym Madrytem. Bez pełnego instytucjonalnego porozumienia, Hiszpanii będzie bardzo trudno rywalizować jakkolwiek o igrzyska olimpijskie. Do tej pory nie pojawiły się żadne oficjalne komunikaty z Hiszpanii, zatem nie możemy brać tego kraju mocniej pod uwagę w kontekście najbliższego procesu wyboru gospodarza igrzysk w 2036 roku. Nie powinno to jednak zasadniczo dziwić, gdyż jeżeli igrzyska za 12 lat odbędą się w Azji (Indie lub Katar), to perspektywa europejska zyskuje na znaczeniu w kolejnych latach. Do tego czasu Hiszpanie mogą przygotować konkretniejszy projekt, jakiekolwiek wizje czy coś więcej ponad zdanie „pracujemy nad tym”. w tej chwili jednak Hiszpania nie jest istotnym graczem w walce o igrzyska w przyszłości.

Węgry – Budapeszt

W ostatnich latach przy okazji niemal każdej edycji igrzysk, Budapeszt wstępnie projektował kandydaturę, nie zawsze jednak udawało się wchodzić na formalną ścieżkę z MKOl-em. W kontekście igrzysk w 2024 roku stolica Węgier również sondowała możliwość przygotowania oferty dla MKOl-u. Prawo organizacji igrzysk olimpijskich 2024 zostało przyznane w 2017 roku. I to właśnie wtedy sprzeciw partii opozycyjnych i społeczeństwa wobec planów organizacji igrzysk w 2024 roku (ruch NOlympia) doprowadził do wycofania kandydatury. Ponad 266 tysięcy mieszkańców Budapesztu podpisało petycję referendalną, a rząd przestraszył się klęski w głosowaniu. Inicjatywa doprowadziła do zrodzenia się partii politycznej Momentum (obecnie 10 przedstawicieli w węgierskim parlamencie), która chce doprowadzić do referendum również w przypadku nadchodzącej kandydatury olimpijskiej na kolejne edycje[7]. I to się udało – węgierski sąd najwyższy zezwolił na przeprowadzenie referendum w Budapeszcie w tej sprawie. Mieszkańcy będą odpowiadać na pytanie: Czy zgadzasz się, iż Urząd Miasta Budapeszt powinien złożyć ofertę na organizację Letnich Igrzysk Olimpijskich i Paraolimpijskich w 2036 r.? Wg sondaży spodziewany wynik tego referendum to zwycięstwo przeciwników organizacji igrzysk w stolicy Węgier[8]. Przed węgierskim rządem intensywny czas pracy nad tym faktem. Data referendum na razie pozostaje nieznana.

Niewątpliwie premier Węgier – Viktor Orban – postrzega międzynarodowy sport jako istotny czynnik budowy wizerunku kraju na świecie oraz wzmacniania węgierskiej tożsamości, z czego stara się korzystać w celach politycznych.

Efektem tego jest organizacja wielu międzynarodowych imprez sportowych przez Węgry, na przykład mecze Euro 2020, mistrzostwa świata w lekkiej atletyce w 2023 roku, pływackie mistrzostwa świata w 2017 oraz 2022 roku czy mistrzostwa Europy w piłce manualnej w 2022 roku. Do tego regularnie Węgry goszczą wyścigi Formuły 1. Jednak kryzys ekonomiczny w kraju sprawił, iż sam premier Orban przyznał brak możliwości ubiegania się o nowe międzynarodowe imprezy sportowe, których organizacja rozstrzyga(ła) się w latach 2023-2024[9].

Temat igrzysk znowu stał się częścią debaty publicznej, choć reakcja opinii publicznej była podobna do tej z 2017. 58% Węgrów w sondzie internetowej sprzeciwiło się temu pomysłowi[10]. ale w tym roku jest istotna zmiana. W porównaniu z poprzednią kandydaturą, w Budapeszcie rządzi teraz opozycyjny burmistrz, Gergely Karácsony. W rozmowie z mediami stwierdził, iż zgodzi się na organizację igrzysk przez rządzone przez siebie miasto, jeżeli państwo dokona niezbędnych inwestycji (dot. głównie infrastruktury miejskiej) na cele imprezy oraz odda środki, jakie są zabierane stolicy w ostatnich latach – w 2025 ma to być 90 miliardów forintów, czyli prawie miliard złotych. Miasto już wcześniej miało dostawać liczne środki od państwa za goszczenie różnych imprez sportowych, w tym wpłaty na służbę zdrowia za mistrzostwa świata w lekkoatletyce 2023, ale rząd nie dotrzymał umowy[11]. Jednak niezależnie od politycznego sporu na linii Budapeszt-rząd, burmistrz stolicy Węgier udał się do Paryża w trakcie igrzysk olimpijskich, gdzie spotkał się z prezydentem MKOl oraz mer Paryża. Narracja jaka płynie z tego spotkania to potwierdzenie gotowości Budapesztu w aspekcie infrastruktury sportowej, jednak dostrzega się wyraźne braki w infrastrukturze drogowej, lotniczej lub w kwestii ekologicznego rozwoju miasta[12].

Perspektywa organizacji igrzysk w Budapeszcie w 2036 roku lub później nie rysuje się dla Węgrów w korzystnych barwach. Na dzisiaj brak konkretnych sygnałów w sprawie poważniejszego podejścia do przygotowania oferty olimpijskiej. Nacisk Viktora Orbana na Budapeszt uległ redukcji również dlatego, iż Węgrzy zdają się mieć świadomość braku większej szansy na sukces w wyścigu po 2036 rok. prawdopodobnie dobrze poinformowany w wewnętrznym środowisku MKOl, węgierski członek MKOl Balázs Fürjes znajduje się komisji MKOl koordynującej przygotowania do igrzysk w 2032 roku. Będąc zaangażowanym bezpośrednio w najaktualniejsze procesy w samym MKOl-u posiada najważniejsze informacje i nie ulega wątpliwości, iż przygotował dla Węgierskiego Komitetu Olimpijskiego niezbędną wiedzę na temat perspektywy 2036 roku. Viktor Orban zyskał zatem kilka lat na ustabilizowanie kwestii politycznych związanych z burmistrzem Budapesztu, co pozwoli przygotować się na podejście do oferty olimpijskiej na 2040 lub 2044 rok.

Dania – Kopenhaga

Kolejnym europejskim miastem, w którym pojawiły się sygnały dotyczące potencjalnej organizacji igrzysk olimpijskich w przyszłości, jest Kopenhaga. Od razu jednak trzeba zaznaczyć – nie jest to konkretny projekt. Narracja, jaka pojawiła się w Dani, związana jest z osobą Mii Nyegaard. To urzędniczka w urzędzie miasta odpowiedzialna za sektor kultury i rozrywki. Już w 2022 roku publicznie wyraziła chęć przygotowania najtańszych igrzysk od wielu lat, których koszt – wg niej – oscylowałby w granicach 3,3 mld euro[13]. Kopenhaga nigdy oficjalnie nie ubiegała się o organizację igrzysk olimpijskich, zatem jeżeli publiczne deklaracje będą rozwijane, to Kopenhaga może dołączyć do walki o igrzyska.

Stolica Danii de facto rozpoczęła proces pogłębionej analizy potencjalnej oferty olimpijskiej.

We wrześniu 2024 roku władze miasta przeznaczyły pół miliona duńskich koron (ok. 67 tys. euro) w budżecie na 2025 rok na złożenie aplikacji igrzysk olimpijskich młodzieży w 2030 roku oraz wstępne przygotowania do aplikacji olimpijskiej na 2036 rok[14]. Nyegaard udała się z delegacją na paryskie igrzyska, gdzie przyglądała się organizacji z bliska. W obliczu ostatnich igrzysk pojawiły się wstępne koncepcje wykorzystujące tkankę miasta oraz portowe możliwości – niektóre konkurencje mogłyby się odbyć w porcie Nyhavn, a wioskę olimpijską można by było przygotować na wycieczkowcu. Mówi się choćby o możliwym przygotowaniu stadionu olimpijskiego, który byłby po igrzyskach rozebrany[15]. Potencjalny projekt igrzysk w Danii na pewno jednak angażowałby też inne ośrodki miejskie, ponieważ jak zauważają duńskie media – sama Kopenhaga nie ma odpowiedniej infrastruktury sportowej czy noclegowej oraz duńskie społeczeństwo nie przejawia wielkich chęci aktywności[16]. Jak podkreśla Lars Lundov – zarządzający spółką Sport Event Denmark, która odpowiada za wiele międzynarodowych imprez sportowych w Danii – MKOl musiałby również obniżyć swoje oczekiwania wobec Kopenhagi[17], co wydaje się całkiem realne biorąc pod uwagę reformę MKOl-u oraz program Agenda 2020+5.

Idea organizacji igrzysk w Danii nie zdołała poważnie okrzepnąć, a już napotkała spory kłopot. Twarz tego pomysłu – Mia Nyegaard, która stała się czołową postacią Radykalnej Lewicy, została oskarżona o stosowanie mobbingu w pracy, co zdecydowanie oddala ją od perspektywy ewolucji własnego znaczenia w urzędzie miasta Kopenhagi[18]. A to sprawia, iż ewentualne problemy Nyegaard mogą negatywnie wpłynąć na pomysł przygotowania jakiejkolwiek oferty olimpijskiej w najbliższych miesiącach. Na ten moment Danii nie należy traktować jako zaangażowanego oferenta w procesie, jednak warto mieć na uwadze, iż pewna narracja w tym kraju istnieje.

Wielka Brytania – Londyn lub Birmingham (?)

Londyn był miastem gospodarzem igrzysk olimpijskich w 2012 roku. Sygnały o chęci ponownej organizacji tego wydarzenia pojawiły się już 7 lat później, czyli stosunkowo w niedługim czasie. Nie ulega wątpliwości, iż stolica Wielkiej Brytanii jest miastem gotowym do organizacji igrzysk niemal już teraz pod każdym względem infrastrukturalnym: sportowym, transportowym czy hotelowym. Pomysł ponownej brytyjskiej oferty olimpijskiej trzeba zatem przede wszystkim postrzegać w kontekście politycznego procesu: czy jest on stanowczy czy nie. UK Sport – rządowa agencja zajmująca się sportem olimpijskim – wyraziła taką aspirację w kontekście igrzysk w 2036 roku. Burmistrz Londynu, Sadiq Khan, przy okazji kampanii wyborczej w 2021 roku, wykorzystał ten wątek i również zakomunikował, iż podejmie starania o organizację igrzysk w 2036 lub 2040 roku[19]. Ta narracja była później utrzymywana i stolica Wielkiej Brytanii najczęściej deklarowała chęć organizacji igrzysk. Burmistrz Khan udał się do Paryża na igrzyska w 2024 roku by rozmawiać ze środowiskiem MKOl, budować aspirację Londynu oraz wyraził chęć rozmowy z premierem Wielkiej Brytanii Keirem Stramerem w tej sprawie[20]. Sprawie pomaga fakt, iż burmistrz Londynu oraz premier są z Partii Pracy.

Ale Londyn nie jest jedynym miastem z taką aspiracją. Były premier Wielkiej Brytanii Boris Johnson wskazał, iż organizacja igrzysk jest możliwa w latach 40. XXI wieku, ale nie w Londynie. Czemu? Teoretycznie po to, by przyspieszyć rozwój innych ośrodków miejskich w kraju[21].

Miastem, które wyraziło taką deklarację jest Birmingham. W tym mieście organizowano Igrzyska Brytyjskiej Wspólnoty Narodów w 2022 roku. Birmingham ubiegało się już o prawo do organizacji igrzysk w 1992 roku, ale przegrało z Barceloną. Joel Lavery, dyrektor strategiczny ds. wydarzeń sportowych w Birmingham i West Midlands, przekonuje, iż musi to być stolica tego regionu. Argumenty jakie używa, to między innymi gotowość do organizacji igrzysk tańszym kosztem (stawki niższe niż Londynie czy Manchesterze) oraz posiadanie już teraz niezbędnej infrastruktury sportowej w mieście i całym regionie[22].

UK Sport przygotowując nową strategię na następne 20 lat priorytetyzuje konieczność organizacji mistrzostw świata w piłce nożnej kobiet. Kwestia olimpijskiej oferty znajduje się na dalszej orbicie[23]. Na ten moment również brak jasnej deklaracji na temat tego, gdzie w Wielkiej Brytanii miałyby odbyć się potencjalne igrzyska w przyszłości. Pewnym zatem jest, iż Brytyjczycy odpuścili rok 2036 skupiając się na latach 40. XXI wieku. Najwcześniej można mówić o potencjalnej brytyjskiej ofercie olimpijskiej na rok 2044. W samej Wielkiej Brytanii prowadzone w tej chwili są badania na temat stworzenia jednego ośrodka miejskiego jako centrum sportu w kraju. Służyć temu ma konkurs „UK City of Sport”. Za analizę odpowiadają Uniwersytet w Loughborough oraz Counsel Ltd., opierając się na wynikach badań organizacji Spirit od 2012[24]. Rozstrzygnięcie konkursu oraz studium wykonalności mogą wpłynąć na kształt brytyjskiej oferty olimpijskiej za kilka lat.

Wszystkie powyższe przesłanki wskazują, iż Brytyjczycy przez cały czas będą rozwijać koncepcję ewentualnej kandydatury do organizacji igrzysk olimpijskich. Gdy kraj ten na poważnie wejdzie do gry oraz rozmów z MKOl-em, to może się okazać, iż za kilka lat będziemy postrzegać Wielką Brytanie jako jednego z faworytów. Spójność działania, doświadczenie, gotowa infrastruktura, społeczne oraz polityczne poparcie stanowią bardzo ważne elementy umacniające potencjalną kandydaturę Brytyjczyków. Czy jednak MKOl będzie ponownie chciał wejść na ten sam rynek, na którym już w XXI wieku był, podczas gdy wiele nowych państw deklaruje gotowość do rozmów z MKOl-em? Wiele zależy od tego, które miasto będzie głównym ośrodkiem brytyjskiej kandydatury. Szanse Birmingham rosną, bo w istocie stolica West Midlands jest nową perspektywą dla MKOl, która może być atrakcyjna w przyszłości.

Niemcy – Berlin/Hamburg/Lipsk/Monachium/Nadrenia Północna-Westfalia

Ostatni raz igrzyska olimpijskie Niemcy organizowali w 1972 roku w Monachium. W późniejszych latach podejmowano próby ponownego zyskania prawa do organizacji igrzysk, ale nigdy się nie udało. Przy okazji igrzysk olimpijskich w 2024 roku, miastem aspirującym do tego miana był Hamburg. Jednak projekt został odrzucony przez mieszkańców w referendum. Co jednak istotne – temat nie został zupełnie skasowany i wiele miast oraz regionów w tym kraju otwarcie mówi o chęci podjęcia się tego wyzwania. Konsultacje społeczne prowadzone są od połowy 2023 roku i realizowane są w Berlinie, Hamburgu, Lipsku, Dusseldorfie oraz Monachium[25].

Koncepcja organizacji igrzysk w Niemczech pierwotnie była zorientowana na rok 2036, co uzasadniano m.in. 100-leciem rocznicy igrzysk w Berlinie. 2036 rok miał stanowić symbol, w trakcie którego można by było np. stworzyć gesty pojednawcze z żydowskimi sportowcami.

Pojawiały się choćby sygnały o potencjalnej wspólnej kandydaturze z Polską lub Izraelem, jednak ostatecznie z tych pomysłów się wycofano. W mediach powszechnie przypominano szeroki polityczny kontekst nazistowskich igrzysk w 1936 roku oraz działania Izraela w Strefie Gazy. Niemcy zatem skupiają się na roku 2040, co zbiega się z 50. rocznicą zjednoczenia kraju.

Zostało to wyrażone tuż przed startem igrzysk olimpijskich w Paryżu. Niemiecki rząd wraz z Niemiecką Konfederacją Sportów Olimpijskich (DSOB) oficjalnie zadeklarowały przygotowanie oferty olimpijskiej na 2040 rok. Pomysł ten popierają Berlin, Hamburg, Lipsk, Monachium oraz regiony Nadrenii Północnej-Westfalii oraz Bawarii. Podpisano w tej sprawie Memorandum of Understanding[26]. Wyzwaniem jednak będzie stworzenie spójnej koncepcji, które również będzie miała społeczne poparcie. Przykładowo, wg sondy grupy medialnej Funk, 62% obywateli Berlinie jest przeciwnych organizacji igrzysk w ich mieście. Dodatkowo dostrzec można wewnętrzną niemiecką konkurencję, bo miasta deklarują chęci samodzielnej organizacji. Wyraża to Hamburg, Monachium czy Dortmund[27].

Oceniając proces konstrukcji niemieckiej oferty olimpijskiej, trudno nie odnieść się do obecnej sytuacji politycznej w tym kraju. Choć DSOB jest osobnym niezależnym podmiotem, to jego działania muszą być sprzężone z kierunkiem polityki wyznaczonej przez rząd centralny. I tutaj jest spory kłopot. Kanclerz Olof Scholz osobiście poparł pomysł organizacji igrzysk w 2040 roku, ale polityczne trzęsienie ziemi w tym kraju może poważnie spowolnić przygotowywanie oferty olimpijskiej. W ciągu najbliższych miesięcy w Niemczech odbędą się wybory federalne. Jednocześnie w niedługim czasie (pierwsza połowa 2025 roku) DSOB planowało wyłonić miasto/region gospodarza, wokół którego zostanie zbudowana cała koncepcja. W grudniu 2024 roku ma się odbyć walne zgromadzenie DSOB w tej sprawie[28]. W obecnych politycznych warunkach trudno ocenić, czy powstanie konkretny pomysł. Możemy natomiast spodziewać się próby przyjęcia wstępnej rezolucji, która ulokuje niemiecki proces na konkretnych torach. Być może będzie to dotyczyło dialogu z MKOl-em, który w tej chwili wydaje się, iż wstrzymał rozmowy dotyczące igrzysk w przyszłości. Zbliżające się wybory prezydenckie w MKOl-u (marzec 2025) będą najważniejsze dla rekonstrukcji wielu ofert olimpijskich na lata 40. XXI wieku. Niemcy to kraj, który dysponuje infrastrukturą sportową (choć spora część obiektów na pewno wymaga renowacji), szeroką infrastrukturą miejską, lotniskową czy noclegową. Również polityczna wola wskazuje na duże znaczenie organizacji igrzysk dla tego kraju. W momencie, w którym wyłoni się spójna koncepcja, Niemcy będą mogli pracować nad istotnym kluczowym elementem, którego mają najmniej – czyli nad społecznym poparciem. jeżeli jednak Niemcy skierują do MKOl-u list intencyjny oraz skupią się na jednym mieście/regionie, to należy postrzegać niemiecką ofertę olimpijską na 2040 rok jako bardzo mocną.

Wszystkie przeanalizowane kandydatury stanowią potencjalną konkurencję dla Polski. jeżeli polski rząd wraz z Polskim Komitetem Olimpijskim oraz całym środowiskiem sportowym wypracują ofertę olimpijską na 2040 rok lub późniejszy, to należy bardzo uważnie monitorować status poszczególnych ofert innych państw. Jednocześnie obserwować oraz analizować warto wewnętrzne procesy w MKOl-u. Znajomość aktualnych sytuacji we wszystkich tych krajach (i tych, które się pojawią w przyszłości), a także to jak oferty innych państw ocenia MKOl-u pozwoli budować odpowiednią komunikację w rozmowach z MKOl-em. Obok społecznego poparcia oraz spójnej koncepcji jest to najważniejszy czynnik pozwalający prowadzić dyplomatyczną grę w ramach Ruchu Olimpijskiego.

Bibliografia:

[1] Els 10 arguments de 150 científics catalans contra uns Jocs d’hivern al Pirineu, 3cat, https://www.3cat.cat/324/els-10-arguments-de-150-cientifics-catalans-contra-uns-jocs-dhivern-al-pirineu/noticia/3146494/#origen=notirelacionada, dostęp: 10.11.2024.

[2] Barcelona opens the door to the Olympic Games in 2036, Francs Jeux, https://www.francsjeux.com/en/2024/10/10/Barcelona-opens-the-door-to-the-Olympic-Games-in-2036/103560/, dostęp: 10.11.2024.

[3] A. Oller, Barcelona votes no-go on Olympics do-over, Insidethegames, https://www.insidethegames.biz/articles/1149679/barcelona-no-go-on-olympics-do-ove, dostęp: 10.11.2024.

[4] R. Heras, El sueño olímpico vuelve a planear sobre la capital: ¿Qué posibilidades existen para un Madrid 2036?, RTVE, https://www.rtve.es/deportes/20210922/juegos-olimpicos-posibilidades-existen-madrid-2036/2173363.shtml, dostęp: 10.11.2024.

[5] G. Muñana, Madrid opens the door to 2036 Olympics: „We’re working on it”, Insidethegames, https://www.insidethegames.biz/articles/1143602/madrid-opens-door-to-2036-olympics, dostęp: 10.11.2024.

[6] J. M. Amorós, ¿Juegos Olímpicos en Madrid? La realidad del sueño de Ayuso y el laberinto para cumplirlo, Relevo, https://www.relevo.com/juegos-olimpicos/juegos-olimpicos-madrid-realidad-detras-20240202143706-nt.html, dostęp: 10.11.2024.

[7] Újra olimpiával kapcsolatos népszavazást kezdeményez a Momentum, HVG, https://hvg.hu/itthon/20240925_momentum-mozgalom-olimpia-nepszavazas-tompos-marton, dostęp: 10.11.2024.

[8] R. Livingstone, Hungarian Supreme Court approves referendum on Budapest 2036 Olympic bid, striking a blow to the campaign, GamesBids, https://gamesbids.com/eng/summer-olympic-bids/hungarian-supreme-court-approves-referendum-over-budapest-2036-olympic-bid/, dostęp: 15.11.2024.

[9] Interview with Prime Minister Viktor Orbán in the daily newspaper Nemzeti Sport, The Official homepage of Prime Minister Viktor Orbán, https://miniszterelnok.hu/en/interview-with-prime-minister-viktor-orban-in-the-daily-newspaper-nemzeti-sport-national-sport/, dostęp: 10.11.2024.

[10] J. Kovács, Lerántjuk a leplet: ezt gondolják a magyarok a 2036-os budapesti olimpiáról, Index, https://index.hu/sport/2023/10/11/budapest-olimpiarendezes-2036-kerdoiv/, dostęp: 10.11.2024.

[11] C. Balázs, Karácsony Gergely segítene megvalósítani Orbán Viktor régi nagy álmát?, https://telex.hu/belfold/2024/09/02/budapesti-olimpia-rendezes-2036-orban-viktor-karacsony-gergely-magyar-peter, dostęp: 10.11.2024.

[12] L. András, Karácsony Gergely a párizsi olimpia megnyitójának apropóján találkozott a NOB elnökével, Index, https://index.hu/sport/2024/parizs/2024/07/29/parizs-2024-olimpia-julius-29.-az-olimpia-harmadik-napja-percrol-percre-az-indexen/karacsony-gergely-a-parizsi-olimpia-megnyitojanak-apropojan-talalkozott-a-nob-elnokevel/?p=2, dostęp: 10.11.2024.

[13] J. Helkov, Borgmester i vild udmelding: København skal være vært for OL i 2036, Københavnliv, https://kobenhavnliv.dk/kobenhavn/borgmester-i-vild-udmelding-koebenhavn-skal-vaere-vaert-for-ol-i-2036, dostęp: 10.11.2024.

[14] Ny budgetaftale holder dør åben for OL til København, Ni News, https://ni.dk/ni-news/id/5aab5251-7a43-4e53-b5b8-c595985145b9/Ny-budgetaftale-holder-dør-åben-for-OL-til-København, dostęp: 10.11.2024.

[15] E. M. Lindholdt, Skal København være vært for De Olympiske Lege?, https://hbold.dk/skal-kobenhavn-vare-vart-for-olympiske-lege, dostęp: 10.11.2024.

[16] C. Djurhuus, Mia Nyegaards store OL-drøm møder skarp kritik: -Det har ingen gang på jord, Københavnliv, https://kobenhavnliv.dk/kobenhavn/mia-nyegaards-store-ol-droem-moeder-skarp-kritik-det-har-ingen-gang-paa-jord, dostęp: 10.11.2024.

[17] E. Eller, Borgmester drømmer om OL i København om 14 år – men er det overhovedet realistisk?, DR, https://www.dr.dk/nyheder/indland/borgmester-droemmer-om-ol-i-koebenhavn-om-14-aar-men-er-det-overhovedet-realistisk, dostęp: 10.11.2024.

[18] Udtrykker mistillid til egen borgmester: Mia Nyegaard fra Radikal i store problemer, Se Og Hør, https://www.seoghoer.dk/nyheder/udtrykker-mistillid-til-egen-borgmester-mia-nyegaard-fra-radikal-i-store-problemer, dostęp: 10.11.2024.

[19] S. Carp, London eyes 2036 Olympics bid, Sports Pro Media, https://www.sportspromedia.com/news/london-olympics-bid-2036/, dostęp: 10.11.2024; M. Weaver, Sadiq Khan pledges to explore new London Olympic bid if re-elected, The Guardian, https://www.theguardian.com/uk-news/2021/may/03/sadiq-khan-pledges-to-explore-new-london-olympics-bid-if-re-elected, dostęp: 10.11.2024.

[20] G. Tan, London Mayor Khan to Push UK Government for 2040 Olympics Bid, Bloomberg, https://www.bloomberg.com/news/articles/2024-07-26/london-mayor-khan-to-push-uk-government-for-2040-olympics-bid, dostęp: 10.11.2024.

[21] D. Mackay, UK Government interested in bidding for Olympics again but want different city to London, Insidethegames, https://www.insidethegames.biz/articles/1118801/uk-to-look-beyond-london-for-olympic-bid, dostęp: 10.11.2024.

[22] J. Gray, Britain’s next Olympic Games host city has ‘got to be Birmingham’, i News, https://inews.co.uk/sport/olympics/britain-next-olympic-games-host-birmingham-2997941, dostęp: 10.11.2024.

[23] A. Donaldson, UK Sport will not seek to host Olympics within next 20 years, Sportcal, https://www.sportcal.com/event/uk-sport-will-not-seek-to-host-olympics-within-next-20-years/?cf-view=, dostęp: 10.11.2024.

[24] Capital of Sport: A Feasibility Study¸ Loughborough University, https://www.lboro.ac.uk/schools/sport-exercise-health-sciences/research-innovation/research-spotlights/capital-of-sport/, dostęp: 10.11.2024.

[25] Your city. Your dialogue, Deutscher Olympischer Sportbund, https://deine-spiele.de/en/your-ideas/dialogue-forums/, dostęp: 10.11.2024.

[26] Bundesregierung unterstützt Bewerbung für Olympische und Paralympische Spiele in Deutschland, Bundesministerium des Innern und für Heimat, https://www.bmi.bund.de/SharedDocs/pressemitteilungen/DE/2024/07/olympia-bewerbung.html, dostęp: 10.11.2024; Bundeskabinett plant Absichtserklärung für Olympia-Bewerbung, Zeit, https://www.zeit.de/news/2024-07/22/bundeskabinett-plant-absichtserklaerung-fuer-olympia-bewerbung, dostęp: 10.11.2024.

[27] J. Lehmann, Olympische Spiele in Deutschland: So denken die Berliner, Berliner Morgenpost, https://www.morgenpost.de/berlin/article407416650/olympische-spiele-in-deutschland-so-denken-die-berliner.html, dostęp: 10.11.2024; „Einzigartig, günstig, machbar“: So plant Dortmund Olympia 2040, Stadt Dortmund, https://www.dortmund.de/newsroom/nachrichten-dortmund.de/„einzigartig-guenstig-machbar-so-plant-dortmund-olympia-2040.html, dostęp: 10.11.2024; M. Rossbauer, Kann Hamburg Olympia?, Zeit, https://www.zeit.de/hamburg/2024-09/elbvertiefung-19-09-2024, dostęp: 10.11.2024; V. List, Paris als Vorbild: Söder will Olympische Spiele 2040 in München, BR 24, https://www.br.de/nachrichten/sport/olympia-2024-in-paris-als-vorbild-markus-soeder-will-olympische-spiele-2040-in-muenchen,UOj1YaS, dostęp: 10.11.2024.

[28] G. Jimenez, Scholz reiterates desire to host Olympics as German sports struggle for funding, Insidethegames, https://www.insidethegames.biz/articles/1149848/scholz-reiterates-desire-to-host-olympic, dostęp: 10.11.2024.