Roman Dmowski – idelog, polityk, Ojciec Niepodległości. W rocznicę urodzin

Roman Dmowski urodził się 9 sierpnia 1864 roku w Kamionku pod Warszawą, w okresie, gdy ziemie polskie były rozdzielone pomiędzy trzy mocarstwa zaborcze.

Dorastał w atmosferze poczucia krzywdy, ale i świadomości, iż walka o wolność wymaga cierpliwości i mądrego działania. Od najmłodszych lat wyróżniał się zdolnościami intelektualnymi oraz zamiłowaniem do historii i polityki. To właśnie z połączenia tych dwóch cech narodziła się jego wizja pracy dla narodu – wizja, która odmieniła bieg dziejów Polski.

Dmowski stworzył podwaliny nowoczesnego polskiego ruchu narodowego. W jego ujęciu naród był wspólnotą losu, zakorzenioną w historii, języku i kulturze. W przeciwieństwie do romantycznych wizji powstańczych, często opartych na emocjach, stawiał na twardy realizm polityczny i myślenie w kategoriach interesu państwa. Uważał, iż silny naród to taki, który potrafi wytworzyć własną elitę intelektualną, gospodarczą i polityczną, zdolną do kierowania losem kraju. Jego książka Myśli nowoczesnego Polaka stała się manifestem, w którym nawoływał do samodyscypliny, pracy nad sobą i odpowiedzialności za wspólnotę. Dzięki tej idei zyskał autorytet wśród inteligencji i młodzieży akademickiej, a jego poglądy kształtowały całe pokolenia działaczy społecznych.

Współtworzone przez niego stronnictwo było jednym z najpotężniejszych ruchów politycznych przełomu XIX i XX wieku. Dmowski potrafił skupić wokół siebie zarówno intelektualistów, jak i działaczy terenowych, a także zwykłych obywateli, którzy widzieli w nim nie tylko polityka, ale przewodnika narodu. Endecja prowadziła działalność w prasie, zakładała organizacje społeczne, wspierała polski handel i przemysł, organizowała szkoły i kursy, a także walczyła o prawa Polaków w rosyjskiej Dumie. Dmowski wierzył, iż w realiach zaborów jedyną drogą do wolności jest stopniowe wzmacnianie polskiej pozycji w każdej sferze życia – od gospodarki po kulturę.

W czasie I wojny światowej Dmowski dostrzegł, iż wojna między zaborcami może stać się szansą na odrodzenie Polski. Postawił na współpracę z państwami Ententy, wierząc, iż zwycięstwo tej koalicji otworzy drogę do odbudowy państwa. Jako prezes Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu zdobył uznanie dyplomacji francuskiej, brytyjskiej i amerykańskiej, co miało najważniejsze znaczenie dla sprawy polskiej. Kulminacyjnym momentem jego misji była konferencja pokojowa w Wersalu w 1919 roku, gdzie przez wiele godzin, w perfekcyjnym francuskim, przedstawiał dzieje Polski, jej prawo do niepodległości oraz konieczność przyznania jej korzystnych granic. Wraz z Ignacym Paderewskim podpisał traktat wersalski, formalnie potwierdzający odrodzenie państwa polskiego po 123 latach niewoli.

Dmowski rozumiał, iż wolność trzeba nie tylko ogłosić, ale także obronić. Dlatego zabiegał o utworzenie silnych sił zbrojnych pod auspicjami sprzyjających Polsce mocarstw. Owocem tych starań była Błękitna Armia – formacja powstała we Francji z polskich ochotników z całego świata, wyposażona i wyszkolona przez Francuzów. Dowództwo powierzono generałowi Józefowi Hallerowi. Błękitna Armia po powrocie do kraju wzięła udział w walkach o granice, m.in. w wojnie polsko-bolszewickiej, a jej obecność stała się symbolem, iż dyplomacja i siła militarna muszą iść w parze.

Dorobek intelektualny Dmowskiego to jeden z filarów polskiej myśli politycznej XX wieku. W swoich książkach i artykułach analizował procesy historyczne, oceniając je z perspektywy interesu narodowego. Polityka polska i odbudowanie państwa to nie tylko kronika wydarzeń, ale i podręcznik geopolityki – pokazujący, jak umiejętne czytanie mapy politycznej świata może służyć sprawie narodowej. Jego publicystyka cechowała się jasnością wywodu, umiejętnością łączenia faktów oraz zdolnością przewidywania konsekwencji politycznych decyzji.

Po przewrocie majowym w 1926 roku Dmowski stopniowo odsuwał się od bieżącej polityki, choć wciąż był uznawany za autorytet przez obóz narodowy. Poświęcał czas pisarstwu, spotkaniom z młodymi działaczami i pracy koncepcyjnej nad przyszłością państwa. Zmarł 2 stycznia 1939 roku w Drozdowie, w majątku należącym do jego przyjaciół Lutosławskich. Pogrzeb w Warszawie zgromadził tłumy, a jego postać żegnano jako jednego z architektów odrodzonej Rzeczypospolitej. Spoczął na cmentarzu Bródnowskim – w miejscu, które stało się celem licznych pielgrzymek patriotycznych.

Roman Dmowski pozostaje jedną z najważniejszych postaci w polskiej historii XX wieku. Był ideologiem, który nadał kształt nowoczesnemu polskiemu nacjonalizmowi, twórcą i liderem ruchu, który potrafił zmobilizować miliony, dyplomatą, który na salonach Paryża i Wersalu przekonywał możnych świata do sprawy polskiej, oraz współtwórcą siły zbrojnej, która obroniła młode państwo. Jego życie to przykład determinacji, pracy u podstaw i przekonania, iż naród musi sam wykuwać swoją przyszłość. Dzięki jego wysiłkom Polska powróciła na mapę Europy, a jego myśl polityczna wciąż inspiruje i prowokuje do dyskusji nad miejscem Polski w świecie.

Rafał Skórniewski