W Polsce 80. rocznica Zwycięstwa przeszła niemal zupełnie bez echa. 8 maja na pierwszych stronach gazet mogliśmy przeczytać o kawalerce Nawrockiego („Gazeta Wyborcza”, „Fakt”), wyborze Friedricha Merza na kanclerza RFN („Rzeczpospolita”) oraz obniżce stóp procentowych („Dziennik Gazeta Prawna”), zaś dzień później o zabójstwie na Uniwersytecie Warszawskim („GW”, „Fakt”), strachu lekarzy („Rz”) i nowym papieżu.
W zasadzie nie powinno nas to dziwić – od kilku lat, na „demokratycznym Zachodzie” nie świętuje się już Zwycięstwa, a jedynie zdawkowo wspomina o kolejnych rocznicach zakończenia II wojny światowej. Wojny, w której nie specjalnie wiadomo, kto był dobry, a kto zły. Po jednej stronie byli wszak słynący z praworządności i tolerancji Niemcy oraz bohaterscy Ukraińcy pod dowództwem Stepana Bandery, którzy od zawsze walczą za wolność naszą i waszą. Po drugiej – dowodzeni przez Stalina barbarzyńcy, którzy walczyli w przerwach między grabieżami i gwałtami napotkanych kobiet. Rola państw zachodnich jest w tym konflikcie jeszcze ciekawsza – okazuje się, iż walczyły one z niejakimi hitlerowcami, czyli jakimiś dziwnymi stworami, którzy na pewno nie mają nic wspólnego ze szlachetnym narodem niemieckim.
Czytając uważnie „Gazetę Wyborczą” dowiemy się też jaką rolę w wojnie odegrali Polacy – przez cały czas z uporem maniaka wydawali każdego napotkanego Żyda w ręce Gestapo, a tych, których nie zdążyli zadenuncjować palili w stodołach. Po wojnie zaś wyrzucili biednych Niemców z ich heimatów na Śląsku i Pomorzu. Krótko mówiąc – dziwna była ta wojna, niespecjalnie wiadomo kto wygrał, najgorsi byli barbarzyńscy Rosjanie, a tuż za nimi Polacy.
Gdy 3 maja przekroczyłem granicę z obwodem kaliningradzkim, zadziwiony spostrzegłem, iż mieszkańcy tej rosyjskiej enklawy na drugą wojnę światową patrzą zupełnie inaczej. Dla nich był to konflikt dobra ze złem – ich ojczyzny z hitlerowskim najeźdźcą, czyli Niemcami. Ramię w ramię z narodem radzieckim, przeciwko hitlerowcom walczyły sprzymierzone armie oraz rozmaite partyzantki, w tym polska, o której wszyscy napotkani mieszkańcy wypowiadają się z szacunkiem. Jeszcze większym poważaniem darzą Polaków walczących w oddziałach I Armii Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Berlinga, a marsz. Konstantego Rokossowskiego – etnicznego Polaka, urodzonego w Warszawie – uznają za bohatera narodowego. Zupełnie inne podejście mają także do samego święta – na każdym budynku obok flagi państwowej powiewa Sztandar Zwycięstwa, czyli replika flagi 150. dywizji strzeleckiej, którą trzech radzieckich żołnierzy zatknęło 1 maja 1945 r. na kopule Reichstagu. Budynki użyteczności publicznej przyozdobione są okolicznościową symboliką – dominują hasła: „Pamiętamy!” i „Jesteśmy dumni!”.
Kolejną istotną różnicą jest prawie całkowity brak odwołań do współczesności. Polskie media nie potrafią opublikować artykułu o obchodach Dnia Zwycięstwa bez nawiązania do toczącej się na Ukrainie wojny. I zwykle to nawiązanie stanowi większość artykułu. Rosyjskie gazety w tygodniu poprzedzającym Dzień Zwycięstwa piszą o wygranych bitwach, bohaterach i weteranach. najważniejsze miejsce zajmują Bitwa Stalingradzka, będąca punktem zwrotnym w historii II wojny światowej, blokada Leningradu, stanowiąca symbol oporu ludności cywilnej i zdobycie Berlina. Porównania Wielkiej Wojny Ojczyźnianej do konfliktu toczącego się dziś na Ukrainie, pojawiają się rzadko i na ogół dotyczą ideologii współczesnego państwa ukraińskiego. Rosjan zadziwia bowiem fakt, iż na Ukrainie, gdzie podczas II wojny światowej zginęło 16 proc. ludności (najwyższy po Białorusi odsetek ze wszystkich republik radzieckich) dziś gloryfikuje się nazistowskich kolaborantów spod znaku UPA i SS Galizien.
Po przyjeździe do Moskwy symbolika zbliżającego się święta jeszcze bardziej rzuca się w oczy – na latarniach powiewają Sztandary Zwycięstwa, a rocznicowa symbolika zdobi niemal każdą witrynę. Zauważalne są również utrudnienia w codziennej komunikacji – plac Czerwony zamknięto już 4 maja, nieprzejezdne są sąsiednie ulice. Kilkukrotnie realizowane są próbne parady. Gdy wieczorem zmierzałem do położonego w centrum miasta hotelu, drogę przecięła mi kolumna czołgów. Przejazd zajął około godziny, a wzdłuż trasy przejazdu zgromadził się spory tłum mieszkańców – część chciała zobaczyć wojskową technikę, inni z niecierpliwością czekali na powtórne otwarcie ulicy.
Dostrzegalny jest brak wstążek św. Jerzego wśród zwykłych mieszkańców, noszą je niemal wyłącznie pracownicy na strojach służbowych. Znajomy dziennikarz, który przez kilka lat mieszkał w Moskwie radzi mi udać się do samego centrum miasta, w okolice pl. Czerwonego – tam świąteczna atmosfera będzie bardziej wyczuwalna. Faktycznie, po wyjściu z metra dostrzegam grupę młodzieży, najpewniej wycieczkę szkolną, która wspólnie śpiewa „Katiuszę”, a przygrywa jej na akordeonie obwieszony orderami staruszek. Patriotyczny repertuar dominuje zresztą u niemal wszystkich ulicznych grajków. W znajdującym się przy pl. Czerwonym Państwowym Muzeum Historycznym otwarto wystawę poświęconą Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej. Znajduję tam sporo interesujących eksponatów, głównie dokumentów, ale frekwencja jest umiarkowana. Rzut beretem od muzeum znajduje się GUM – najsłynniejszy w Moskwie dom towarowy. Tam świąteczna atmosfera jest całkowicie niedostrzegalna, dominuje komercjalizm i elitaryzm, a większość obecnych stanowią turyści podziwiający piękną architekturę gmachu. Zadziwiający jest brak zainteresowania młodzieży historią. Nie spotkałem nikogo poniżej 30 roku życia z jakąkolwiek symboliką nawiązującą do zbliżającego się święta, również na muzealnej wystawie nie dostrzegłem młodych ludzi. Na ten problem zwracają uwagę także moi moskiewscy znajomi, którzy przyznają, iż rosyjska młodzież jest absolutnie obojętna na sprawy państwowe, a każdy żyje swoim życiem.
Przed Dniem Zwycięstwa do Moskwy zjeżdżają się przywódcy z kolejnych państw świata. Najważniejszy jest, rzecz jasna, Xi Jinping, przewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej, który przybył do Moskwy na kilka dni, żeby poza obejrzeniem defilady podpisać kilka umów gospodarczych. „Rosyjska Gazeta”, czyli oficjalny organ rządu rosyjskiego, na pierwszej stronie opublikowała artykuł Xi Jinpinga, w którym przekonuje on, iż przyjaźń chińsko-rosyjsko jest niewzruszona. Jednocześnie Xi wyraźnie zasygnalizował, iż Chiny są zwolennikiem pokojowego rozwiązywania sporów i poszanowania integralności terytorialnej, a zatem Rosja nie ma co liczyć na bezpośrednie wsparcie w konflikcie na Ukrainie.
Poza Xi Jinpingiem do Moskwy zjechali także przywódcy wielu państw poradzieckich – Armenii, Białorusi, Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu. Prócz prezydenta Białorusi, z Europy przyjechali także premierzy Serbii i Słowacji oraz przewodnicząca Bośni i Hercegowiny – Zeljka Cvijanovic. Ta ostatnia, z niewyjaśnionych przyczyn, została zupełnie pominięta przez polskie media, które dzień w dzień podawały, iż jedynymi europejskimi przywódcami w Moskwie będą Robert Fico i Aleksander Vucić. Tymczasem zarówno Białoruś jak i Bośnia i Hercegowina leżą w Europie, zatem europejskich gości było w Moskwie czterech. Azję, poza Xi Jinpingiem, reprezentowali przywódcy Mongolii, Wietnamu i Birmy. Delegację tego ostatniego kraju miałem przyjemność spotkać w Teatrze Bolszoj, który przed Dniem Zwycięstwa wystawiał balet do ikonicznej Symfonii Leningradzkiej. Choć tańczyli debiutanci, występ był bardzo udany.
Do Moskwy przybył też prezydent Brazylii, Lula da Silva, co musiało wywołać w Polsce niemałe poruszenie. Okazało się bowiem, iż bohater światowej lewicy, który pokonał okrutnego Jaira Bolsonaro i uchronił Brazylię od faszyzmu, z euforią gości u Władimira Putina. Magdalena Biejat pewnie do dziś nie może się pozbierać, iż jej towarzysz wywinął taki numer. Poza Lulą, Amerykę Łacińską reprezentowali tradycyjni sojusznicy Rosji – Wenezuela i Kuba. W Moskwie zjawiło się także kilkoro przywódców afrykańskich, prezydent Palestyny oraz przywódcy Abchazji i Osetii Południowej. Delegacje rządowe na wysokim szczeblu wysłały do Moskwy Indie, Indonezja, Laos i Republika Południowej Afryki. Tak w uproszczeniu wygląda międzynarodowa izolacja Federacji Rosyjskiej.
Podczas gdy przywódcy z całego świata zgromadzili się na pl. Czerwonym, zwykli Moskwiczanie oglądali paradę w telewizji. W domach albo kolektywnie – w restauracjach lub kawiarniach. Dopiero przejazd czołgów, które wyjeżdżały z pl. Czerwonego zwabił ludzi na ulice. Wszechobecna stała się świąteczna atmosfera. Tłumy mieszkańców i turystów pozdrawiały czołgistów i fotografowały przejeżdżające maszyny. Centralnym punktem oddolnego świętowania Dnia Zwycięstwa jest park im. Maksyma Gorkiego – niegdyś gromadzili się tam weterani, którzy wspominali walkę w obronie ojczyzny. Dziś najmłodsi z nich mają już niemal sto lat, a atmosfera w Parku Gorkiego przypomina raczej patriotyczny piknik – młodzi ludzie przebrani w mundury Armii Czerwonej wspólnie śpiewają wojenne piosenki, dzieci rysują obrazki żołnierzy i biorą udział w rozmaitych zabawach. Straganiarze handlują gotowaną kukurydzą i okolicznościowymi pamiątkami.
W najbliższych latach odejdą ostatni weterani II wojny światowej, stanowiący żywą pamiątkę tych strasznych czasów i wielkiego Zwycięstwa wielu narodów Europy – w tym Polaków i Rosjan – w walce z nazistowskim najeźdźcą. Rosjanie starają się, żeby pamięć po nich pozostała, tymczasem my złożyliśmy naszych bohaterów na ołtarzu politycznych gierek i krótkotrwałych sojuszy.
Daniel Smoliński
fot. kremlin.ru
Myśl Polska, nr 21-22 (25.05.-1.06.2025)
