W ostatnim czasie do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wpłynęły kolejne pytania prejudycjalne dotyczące rozumienia przesłanek utworu.
TSUE dość ogólnie wskazuje w swoim orzecznictwie, iż utworem jest dzieło oryginalne, tj. stanowiące własną twórczość intelektualną autora. najważniejsze dla oceny jest występowanie swobodnych i twórczych wyborów.
Praktyczne zastosowanie tych ogólnych koncepcji spoczywa na sądach krajowych[1]. Dla uprawnionych dochodzących ochrony w związku z naruszeniem praw autorskich uznanie dzieła za utwór jest sprawą fundamentalną. Bowiem tylko odpowiedź pozytywna pozwala uzyskać ochronę.
Pytania przedstawione przez Niemiecki Trybunał Federalny („BGH”)[2] oraz Sąd Apelacyjny w Sztokholmie[3] są wyrazem wątpliwości napotykanych w praktyce przez sądy przy stosowaniu wytycznych TSUE.
W przedstawionych pytaniach sądy zmierzają do wyjaśnienia kryteriów pozwalających ocenić występowanie swobodnych i twórczych wyborów. Pytania mają istotny, praktyczny wymiar procesowy – czy badanie oryginalności powinno się skupiać na czynnikach związanych już z etapem powstawania dzieła, tj. samym procesem twórczym i ustalaniu faktycznych wyborów, jakich autor dokonał przy tworzeniu dzieła, czy też na czynnikach dotyczących wyłącznie przedmiotu i rezultatu procesu twórczego?
Powyższa wątpliwość jest blisko związana z praktycznym problemem, czy w procesie sądowym wystarczające jest tylko przedstawienie przez powoda egzemplarza dzieła (książki, zdjęć przedmiotu użytkowego), czy też dla dokonania oceny przez sąd niezbędne jest szczegółowe wyjaśnienie przez powoda, w jakich konkretnych aspektach przejawiają się swobodne i twórcze wybory autora.
Powyższy problem jest szczególnie widoczny w częstych sporach dotyczących przedmiotów użytkowych, w których twórczość jest obwarowana licznymi ograniczeniami technicznymi i funkcjonalnymi.
Odpowiedź TSUE będzie również miała istotne znaczenie procesowe dla wyzwań związanych z oceną dzieł stworzonych przy udziale narzędzi AI. Zwłaszcza uznanie przez TSUE, iż sąd powinien oceniać wyłącznie rezultat procesu twórczego może być wyzwaniem w zakresie kwestii dowodowych w sprawach sądowych dotyczących coraz częściej spotykanych dzieł stworzonych przy udziale AI.
Obserwacja praktyki orzeczniczej, w tym sądów polskich, prowadzi do istotnych wniosków. Szczególnie w sprawach dotyczących dzieł użytkowych, istotne jest ustalenie adekwatnej strategii procesowej oraz skompletowanie materiału dowodowego, którego przedstawienie pozwoli sądowi dokonać oceny występowania swobodnych i twórczych wyborów. Brak inicjatywy powoda w tym względzie może prowadzić do przyjęcia przez sąd, iż dzieło nie spełnia przesłanek utworu (choć przy aktywności procesowej powoda, konkluzja sądu mogłaby być inna). Powyższe może skutkować brakiem uzyskania ochrony przez powoda.
[1] W ramach pytań prejudycjalnych TSUE nie rozstrzyga spraw merytorycznie. Dostarcza jedynie wyjaśnień przepisów prawa unijnego dla wnioskujących sądów krajowych.
[2] Postanowienie BGH z 21.12.2023 r., I ZR 96/22
[3] Postanowienie Svea hovrätt, Patent- och marknadsöverdomstolen z 21.09.2023 r., sprawa w TSUE pod sygnaturą C-580/23.
