Марокко - хранитель путей миграции в Испанию

Zdjęcie: Chińska polityka energetyczna (75)

Małgorzata Czarnik, Bartosz Mirowski, Maciej Pawłowski

• Marokańczycy migrują głównie do Francji i Hiszpanii.
• Maroko skutecznie wypełnia obowiązki z zakresu przeciwdziałania nielegalnej migracji w zamian za realizację jego interesów przez państwa członkowskie UE
• Rozwój gospodarczy Maroka może ograniczyć migrację do UE

W październiku br., wizytując Rabat, prezydent Francji Emmanuel Macron zaproponował królowi Maroka Muhammedowi VI zawarcie strategicznego partnerstwa ws. nielegalnej migracji. W zamian poparł zwierzchnictwo tego kraju nad terytorium Sahary Zachodniej. Działania Macrona bazują na doświadczeniach Hiszpanii. Wspiera ona marokańskie interesy, a w zamian straż graniczna Maroka utrudnia migrantom przekroczenie jej granic.

Przyczyny migracji

Mimo szybkiego rozwoju gospodarczego, Maroko jest krajem pełnym problemów społecznych. W latach 2000-2023 jego PKB wzrosło aż o 88,7% (ok. 3,7% rocznie), a stopa bezrobocia nie przekraczała 11%. Jednak obok wielkich fortun i rosnącej klasy średniej, w kraju wciąż występuje wysoki poziom ubóstwa. Wskaźnik nierówności społecznych wynosi aż 46%. Poziom edukacji publicznej jest niski, co zmusza klasę średnią do znacznych wydatków na prywatną edukacje dzieci. Publiczna służba zdrowia istnieje zaledwie od 2022 r. Poziom prywatnej edukacji i służby zdrowia jest zbliżony do poziomu tych usług zapewnianych w krajach UE ze środków publicznych.

Migracja do UE motywowana jest też przyczynami obyczajowymi. Marokańczycy podlegają ścisłej kontroli ze strony rodziców, a ulice patroluje policja obyczajowa. Jej zadaniem jest m.in. karanie osób okazujących sobie uczucia w miejscach publicznych i zapobieganie relacjom pozamałżeńskim. Kobiety często podlegają kontroli ze strony swoich braci. Rozwiązaniem dla osób nieakceptujących takiej ingerencji w prywatność, jest emigracja.

Migracja legalna

Głównymi kierunkami legalnej migracji Marokańczyków są Francja i Hiszpania. Wynika to z bliskości geograficznej, historycznych związków i bliskich relacji gospodarczych z byłymi kolonizatorami. W latach 2014-2023 Marokańczycy złożyli
4,8 mln wniosków wizowych o uzyskanie wizy Schengen, a Francja i Hiszpania rozpatrywały 85% (ponad 4,1 mln.) z nich. Oprócz tego ponad 11% (pow. 560 tys.) aplikacji wpłynęło do konsulatów Holandii, Belgii, Włoch oraz Niemiec. Niemcy i państwa Beneluksu cieszą się zainteresowaniem ze względu na stabilne gospodarki, zapotrzebowanie na pracowników fizycznych, i relatywnie otwartą politykę migracyjną i obecne w tych państwach marokańskie diaspory. Skala migracji osiągnęła szczyt w latach 2017-2019, gdy prawie 2 miliony Marokańczyków złożyło wnioski o wizę Schengen. Jednocześnie w latach 2014-2023 poziom odmów wizowych wzrósł z 14,2% do 26%.

Niektórzy Marokańczycy, których wnioski wizowe zostały odrzucone lub mają niskie szanse na ich pozytywne rozpatrzenie, podejmują próby wyłudzenia wiz. Zjawisko to dotyczy głównie osób młodych, poniżej 30 r.ż.. Popularne metody obejmują używanie fałszywych zaświadczeń, fałszowanie dokumentów oraz pozorowanie planów inwestycyjnych w Europie. Do sposobów formalnie legalnych, ale etycznie wątpliwych, zalicza się zawieranie małżeństw wyłącznie w celu uzyskania zgody na wjazd. Ten proceder jest szczególnie częsty wśród młodych Marokańczyków oraz starszych od nich Europejek, które niejednokrotnie wykorzystują desperację młodych mężczyzn, obiecując im pomoc w zdobyciu wizy. W nielegalnych działaniach wykorzystywane są także przepisy dot. funkcjonowania uniwersytetów, w tym polskich. Marokańczycy deklarują zamiar rozpoczęcia studiów, jednak po uzyskaniu wizy studenckiej nie stawiają się na uczelniach. Zamiast tego, decydują się na podjęcie nielegalnego zatrudnienia w Europie Zachodniej.

Proces uzyskania wizy Schengen komplikuje działalność pośredników. Prywatne agencje monopolizują dostęp do terminów wizowych w konsulatach, sztucznie ograniczając dostępność. W zamian za opłatę (1000-1500 euro) oferują przygotowanie wniosku i szybsze spotkanie w konsulacie. Gdyby jednak nie blokowały terminów, spotkania i tak odbywałyby się znacznie wcześniej. Działalność „agencji” jest wygodna dla konsulatów, gdyż zmniejsza liczbę błędów w podaniach wizowych. Z czasem jednak korzystanie z ich usług staje się niemal jedyną opcją uzyskania wizy, gdyż wyzwaniem staje się umówienie wizyty w konsulacie. Problem ten występuje głównie w konsulatach oferujących stosunkowo łatwe do uzyskania wizy, np. Polski. Starają się one przeciwdziałać tym praktykom poprzez np. tworzenie list-kolejek, konkretnych aplikantów, których się wstępnie weryfikuje i dopiero wzywa do placówki.

Migracja nielegalna

W latach 80. Maroko stało się krajem tranzytowym dla migrantów udających się nielegalnie do Hiszpanii. W celu ograniczenia tego zjawiska w 1992 r. została podpisana hiszpańsko-marokańska umowa migracyjna. Weszła w życie jednak dopiero po 20 latach. Umowa zakłada wydalanie osób nielegalnie przekraczających hiszpańską granicę drogą morską z terytorium Maroka. W latach 2009-2024 prawie 40 tys. obywateli Maroka przekroczyło nielegalnie granicę UE. W tym samym okresie, ponad 350 tys. migrantów z różnych państw dotarło do UE szlakami przebiegającymi przez terytorium Maroka: zachodnio-śródziemnomorskim (233,5 tys.) i zachodnio-afrykańskich (na Wyspy Kanaryjskie 128,1 tys.)

Wejście w życie umowy migracyjnej było poprzedzone kryzysem kajakowym w 2006 r. Dotyczył on osób z Maghrebu, głównie Maroka, próbujących dostać się nielegalnie do wybrzeży Wysp Kanaryjskich. Ich podróże trwały około 3-7 dni i odbywały się w warunkach zimna i stanu majaczenia, podczas którego niektórzy, myśląc, iż dopłynęli już do lądu, wyskakiwali z łodzi i tonęli. Stany majaczenia były często spowodowane dysfunkcyjnością organizmu, spowodowaną głodem i gaszeniem pragnienia wodą morską. Dodatkowo, łodzie często traciły sygnał GPS, ginąc. W latach 2018-2022 zaginęły w ten sposób 244 statki. Migranci za taki transport płacą około 700-800 euro. W 2006 r. do Hiszpanii w ten sposób dostało się około 40 tys. osób, w 2018 r. 60 tys., a w 2021 – ponad 20 tys. W 2021 r. prawie 4 tys. osób zmarło lub zaginęło w drodze. 86% ciał nigdy nie zostaje odnalezione i rozkłada się na dnie morza. Na masową migrację szczególnie narażone są hiszpańskie eksklawy w Afryce Północnej: Ceuta i Melilla. Marokańskie władze zmuszone są regularnie blokować ich granice wobec szturmów podejmowanych przez migrantów.

Maroko stosuje szantaż migracyjny, gdy Hiszpania realizuje działania sprzeczne z jego interesem. Gdy latem 2021 r. rząd hiszpański przyjął na leczenie lidera walczącego o niepodległość Sahary Zachodniej Frontu Polisario, marokańskie służby wstrzymały realizację umowy migracyjnej. Ponadto pomagały one migrantom dotrzeć do Ceuty i Melilli wskazując im najsłabiej strzeżone punkty granicy m.in. plaże. W ciągu kilku dniu na granicę tych eksklaw dotarło ponad 8 tys. migrantów, co odpowiada 5% ich łącznej populacji.

Do 2018 r. temat nielegalnej migracji z Maroka nie wywoływał kontrowersji w hiszpańskim społeczeństwie. Jeszcze w 2018 r. dwie trzecie obywateli Hiszpanii wyraziło pozytywne nastawienie do imigrantów, a odsetek ten w Europie przewyższają jedynie Irlandczycy. Od tamtego czasu zaczął jednak tworzyć się elektorat anty-imigrancki odpowiedzialny za fenomen wyborczy prawicowej partii Vox, która od 2019 r. jest trzecią siłą hiszpańskiego parlamentu. Temat nielegalnej migracji prowadzi też do osłabienia tendencji separatystycznych w Katalonii, gdzie w 2024 r. po raz pierwszy w historii ugrupowania prawicowe: Partia Ludowa i Vox podwoiły swoje poparcie. Powstała też anty-imigrancka partia separatystyczna Sojusz Kataloński. Tradycyjni wyborcy separatystów uważają bowiem ograniczenie migracji za ważniejszy problem niż uzyskanie niepodległości.

Sposobem na zatrzymanie nielegalnej migracji jest wspieranie rozwoju Maroka przez UE. W latach 2015-2023 kraj otrzymał ponad 3,5 mld euro funduszy unijnych. W latach 2018-2022 kraj przyciągnął bezpośrednie inwestycje zagraniczne o łącznej wartości 9,2 mld euro, głównie z Francji i Hiszpanii. Tworzone w ten sposób miejsca pracy mają skłonić migrantów do pozostania w Maroku.

Wnioski

Maroko to partner, który skutecznie przeciwdziała nielegalnej migracji. Jego dynamiczny rozwój daje nadzieję na to, iż w przyszłości kraj ten przekształci się z miejsca tranzytowego w docelowy kierunek migracji. W przeciwieństwie do wielu innych państw pozaeuropejskich wsparcie ze środków unijnych dla Maroka jest w większym stopniu inwestowane niż konsumowane przez lokalną elitę. Jego zwiększanie w zamian za przeciwdziałanie nielegalnej migracji wydaje się być adekwatnym rozwiązaniem.

Biorąc pod uwagę, iż do emigracji z Maroka przyczyniają się też kwestie obyczajowe, warto zachęcić króla Muhammeda VI do kontynuacji reform w tym obszarze. Nadchodzące Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej w 2030 roku, organizowane przez Maroko wraz z Hiszpanią i Portugalią, mogą stanowić ku temu dobrą okazję. Celem imprezy jest budowa pozytywnego wizerunku kraju. Warto zaproponować, by z tej okazji doszło do likwidacji policji obyczajowej oraz subtelnej promocji bardziej liberalnego stylu życia m.in. w serialach telewizyjnych oglądanych przez większość społeczeństwa.

Maroko jest partnerem wymagającym, który potrafi lobbować na rzecz swoich interesów. By je wyegzekwować potrafi uciekać się do szantażu migracyjnego. Dlatego UE powinna opracować alternatywne plany działania na wypadek niemożliwej do zniwelowania rozbieżności interesów. Maroko nie wyrzekło się też roszczeń terytorialnych wobec Algierii (Tindouf), Sahary Zachodniej, Mauretanii i Hiszpanii (Ceuta, Melilla). Dlatego nadmierne uwzględnianie interesów marokańskich, może prowadzić do pogorszenia relacji z jego sąsiadami. Z tego powodu warto rozważyć wzmocnienie współpracy UE z Mauretanią, by ruchy migracyjne były hamowane jeszcze przed terytorium Maroka.

Więcej informacji na temat migracji przez Maroko do UE zostanie przedstawionych w książce Macieja Pawłowskiego pt „Brama do Europy. Czy Północna Afryka zdecyduje o przyszłości Starego Kontynentu?”, która ukaże się nakładem wydawnictwa Prześwity w 2025 r.