Zasada postępowania w przypadku zbiegu negatywnych przesłanek

Opis stanu faktycznego

Wyrokiem z 21.3.2022 r., II K 173/21, Sąd Rejonowy w S. ustalając, iż oskarżony J.L. dopuścił się czynu polegającego na tym, iż w nieustalonym okresie, nie później niż do stycznia 2015 r. w miejscowości K., w miejscu zamieszkania przechowywał broń palną gazową RG-89 IN 93 nr 9463 kal. 9 mm w sposób, który umożliwił dostęp do niej osobom nieuprawnionym, tj. w drewnianej szafie niespełniającej wymagań co najmniej klasy SI według normy PN-EN 14450, przez co nieumyślnie spowodował utratę tej broni, tj. występku z art. 263 § 4 KK i na podstawie art. 66 § 1 KK oraz art. 67 § 1 KK postępowanie karne wobec oskarżonego warunkowo umorzył na okres roku próby.

Orzeczenie to uprawomocniło się, bez zaskarżenia, 29.3.2022 r.

Kasację od tego wyroku złożył Prokurator Generalny, który zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa karnego materialnego i procesowego, a mianowicie art. 101 § 1 pkt 4 KK w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 KPK.

Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania w oparciu o przepis art. 17 § 1 pkt 6 KPK.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść oskarżonego uchylił zaskarżony wyrok i na podstawie art. 439 § 1 pkt 9 KPK w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 KPK umorzył postępowanie w sprawie.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna i to w stopniu oczywistym, co umożliwiło rozpoznanie jej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.

W rozpoznawanej sprawie doszło do rażącego naruszenia wskazanych w kasacji przepisów prawa materialnego, co w konsekwencji doprowadziło do wydania wyroku w zakresie odpowiedzialności karnej, mimo zaistnienia ujemnej przesłanki procesowej określonej w art. 17 § 1 pkt 6 KPK w postaci przedawnienia karalności przypisanego oskarżonemu przestępstwa. Z poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych, co do czasu popełnienia przestępstwa, w sposób niebudzący wątpliwości wynika, iż miało ono miejsce w nieustalonym okresie, nie później niż do stycznia 2015 r.

Karalność przypisanego oskarżonemu przestępstwa z art. 263 § 4 KK, które jest zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo więzienia do roku, ustaje z upływem 5 lat od czasu jego popełnienia (art. 101 § 1 pkt 4 KK). Przedłużenie terminu przedawnienia tego czynu o kolejne 5 lat możliwe jest jedynie w przypadku wszczęcia postępowania przeciwko osobie w okresie przewidzianym w art. 101 § 1 pkt 4 KK, tj. w ciągu 5 lat od popełnienia czynu (art. 102 KK). Przepis art. 102 KK stanowi, iż o ile w okresie, o którym mowa w art. 101 KK wszczęto postępowanie, karalność przestępstw określonych w art. 101 § 1 KK ustaje z upływem 10 lat, a w pozostałych wypadkach – z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu. Jednocześnie w art. 2 ustawy z 15.1.2016 r. o zmianie ustawy Kodeks karny (Dz.U. z 2016 r. poz. 189), mocą której zmieniono treść art. 102 KK wskazano, iż do czynów popełnionych przed dniem wejścia w życie tej ustawy stosuje się przepisy o przedawnieniu nadanym ustawą nowelizującą, chyba, iż termin przedawnienia już upłynął. Stąd też w sytuacji, gdy do dnia wejścia w życie zmiany przepisów o przedawnieniu (tj. do 2.3.2016 r.) nie nastąpiło przedawnienie, kwestię przedawnienia karalności należy oceniać według art. 101 KK i art. 102 KK, w brzmieniu obowiązującym w dacie orzekania i to niezależnie od tego, czy dla oceny prawnej konkretnego zachowania konieczne jest odwołanie się do reguły kolizyjnej określonej w art. 4 § 1 KK (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 20.10.2020 r., V KK 375/20, Legalis).

Z punktu widzenia ustalenia okresu przedawnienia karalności decydujące znaczenie ma czyn przypisany w wyroku, a nie czyn zarzucany w akcie oskarżenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7.8.2018 r., IV KK 456/18). Jednocześnie, jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w przypadku zbiegu negatywnych przesłanek procesowych, określonych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 KPK oraz art. 17 § 1 pkt 6 KPK, Sąd powinien umorzyć postępowanie z uwagi na niedopuszczalność jego dalszego prowadzenia. Zasada ta nie ma jednak zastosowania wówczas, gdy zbieg tych przesłanek zostanie stwierdzony dopiero po przeprowadzeniu dowodów i wyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 27.1.2011 r., I KZP 27/10, Legalis). Wówczas umorzenie z powodu przedawnienia karalności jest dopuszczalne, ale tylko wtedy, gdy nie ma od razu podstaw do uniewinnienia oskarżonego z braku czynu lub braku znamion czynu albo braku winy. Wskazuje się również, iż umorzenie z racji przedawnienia wchodzi też zawsze w rachubę, gdyby kwestie istnienia czynu, jego znamion i odpowiedzialności wymagały dalszego dowodzenia, gdyż postępowaniu w tej materii stoi na przeszkodzie przedawnienie karalności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 2.7.2002 r., IV KKN 264/99, Legalis oraz postanowienie Sądu Najwyższego z 3.4.2002 r., V KKN 484/00, Legalis).

Powyższe uwagi – jak słusznie dostrzega Prokurator Generalny – w realiach niniejszej sprawy nabierają szczególnego znaczenia, zważywszy na wskazaną przez prokuratora w akcie oskarżenia datę czynu zarzucanego oskarżonemu J.L. Mając bowiem na uwadze treść art. 101 § 1 pkt 4 KK stwierdzić należy, iż karalność czynu zarzucanego oskarżonemu, którego miał dopuścić się nie później niż do 11.2014 r., czyli przed 1.11.2014 r., ustawała 31.10.2019 r., co przy braku oczywistych podstaw do uniewinnienia J.L. od popełnienia czynu zarzucanego aktem oskarżenia oraz nieistnieniu okoliczności przedłużających lub wstrzymujących bieg przedawnienia karalności tego czynu, nakazywała Sądowi już w chwili wniesienia aktu oskarżenia (tj. 31.3.2021 r.) – zgodnie z treścią art. 17 § 1 pkt 6 KPK – umorzenie postępowania karnego wobec zaistnienia negatywnej przesłanki procesowej w postaci przedawnienia karalności. W tej sytuacji koniecznym jest przeprowadzenie analizy, czy okres przedawnienia karalności czynu z art. 263 § 4 KK, zarzucanego J.L., nie uległ przedłużeniu.

Słusznie dostrzegł Prokurator Generalny, iż w realiach przedmiotowej sprawy, przy tak ustalonej dacie występku z art. 263 § 4 KK, nie doszło do przedłużenia lub wstrzymania biegu okresu przedawnienia karalności czynu przypisanego oskarżonemu J.L. wyrokiem Sądu Rejonowego w S. z 21.3.2022 r. Przeprowadzona analiza obowiązujących w tym zakresie uregulowań prawnych prowadzi do wniosku, iż nie nastąpiło przedłużenie okresu przedawnienia czynu przypisanego oskarżonemu. Przed datą ustania karalności tego występku, wynikającą z art. 101 § 1 pkt 4 KK, a więc w ciągu 5 lat od czasu jego popełnienia, tj. przed dniem 31 stycznia 2020 r., nie nastąpiło bowiem wszczęcie postępowania przeciwko J.L. o czyn z art. 263 § 4 KK (czynność ta, jak wykazano wyżej, nastąpiła 4.2.2021 r.), jak również nie nastąpiło wszczęcie postępowania w sprawie o czyn z art. 263 § 4 KK (czynność ta została dokonana 7.10.2020 r.). Tym samym, brak było podstaw do zastosowania art. 102 KK w brzmieniu obowiązującym do zarówno przed, jak i po 2.3.2016 r.

Komentarz