Kiedy świat chrześcijański wchodzi w okres Świąt Bożego Narodzenia w Chinach realizowane są przygotowania do święta DongZi (chin. 冬至), czyli święta przesilenia zimowego, a dosłownie święta nadejścia zimy, które wypada w tym roku 22 grudnia. Doba oznaczona tą datą, to najkrótszy dzień, a zarazem najdłuższa noc w całym roku.
Stare powiedzenie głosi, iż „Przesilenie Zimowe jest tak samo wielkie jak Nowy Rok” (chin. “冬至大如年”). [ 1]
Święta DongZhi, jak i inne chińskie święta tradycyjne, ma długą historię i bogate jest w specyficzne zwyczaje.
Początki obchodów sięgają dynastii Han (chin. 汉朝) panującej w latach 206 p.n.e. – 220 n.e. W owym czasie, jak chce legenda, mędrzec Zhou Feng (chin. 周芳) obliczył dzień przesilenia zimowego używając w swoich badaniach zegara słonecznego. Dla Chin, w których najważniejszą społecznie funkcję odgrywała uprawa roli, wiedza ta miała znaczenie ogromne. Umożliwiała bowiem precyzyjne planowanie zasiewów i zbiorów. Dlatego też w krótkim czasie dzień wyznaczony przez Zhou Fenga stał się ważnym świętem w kalendarzu chińskim.
W czasach dynastii Tang (chin. 唐朝, 618–907) i dynastii Song (chin. 宋朝, 960–1279), urzędnikom cesarskim przyznano 7-dniowy urlop, aby mogli wrócić do domu i świętować DongZhi ze swoją rodziną, by mogli należycie oddać cześć niebu i przodkom. Wierzono, iż oddawanie czci niebu przyniesie obfite plony i zdrowie w nadchodzącym roku. Z tego okresu pochodzi również pekińska Świątynia Nieba (chin. 天坛), do której cesarz przybywał osobiście co roku, by oddać niebu cześć.
Tradycja święta DongZhi opiera się na starożytnej filozofii yin i yang, sił/pierwiastków, które reprezentują uniwersalną harmonię i równowagę. Podczas ciemnego przesilenia zimowego negatywna energia yin osiąga szczyt. Od tego momentu zaczyna ona ustępować miejsca pozytywnej energii yang, która rośnie wraz ze zbliżaniem się wiosny – dni stają się coraz dłuższe.
Opierając się na przekonaniu, iż gdy dni są krótkie, energia yang jest ograniczona, zgodnie z chińską kuchnią leczniczą, w takich okresach dobrze jest spożywać pokarmy o wysokiej energii yang, rozgrzewające i pikantne, zawierające mięso i rozgrzewające zioła o wysokiej energii yang, jak imbir i czosnek.
Współcześnie dzień ten nie jest ani oficjalnym świętem, ani dniem wolnym od pracy, ale tradycja przetrwała. Przede wszystkim w tym dniu oddaje się cześć przodkom.
Odwiedza się ich groby, sprząta je, modli się do przodków, składa na ich mogiłach kwiaty oraz zapala kadzidełka. Po odwiedzeniu miejsc pochówku przodków, zgodnie z tradycją, rodziny spotykają się wieczorem przy wspólnym stole, by zjeść obfitą kolację. I jak zwykle w przypadku chińskich świąt, to co się tego wieczora spożywa ma swoje znaczenie, swoją świąteczną specyfikę.
Tradycyjne trunki i potrawy {2}
Picie wina ryżowego (chin. 黄酒)
jest tradycją powszechną na wschodzie i południu kraju. Wino ryżowe powstaje w wyniku procesu fermentacji żółtego ryżu, a w dniu święta pija się je z dodatkiem imbiru czy cynamonu, które należą do 10 najbardziej ulubionych ziół i przypraw w Chinach. Spożywanie wina ryżowego pozwala rozgrzać się w zimowy wieczór po dniu spędzonym na grobach przodków. Wiele osób wierzy, iż picie wina ryżowego przyniesie im lepsze życie. Istnieje stare powiedzenie: „Przesilenie zimowe bez zimowego wina to zamarznięcie nocą (chin. „冬至不喝冬酿酒是要冻一夜的”). Na północy kraju, gdzie zimy są srogie, pija się mocniejsze trunki, przede wszystkim BeiJiu (chin. 白酒) o mocy co najmniej 520, wśród których najwyżej cenionym jest MouTai.
Pierogi (chin. 饺子, JiaoZi),
to danie o wielowiekowej, a może choćby wielomilenialnej tradycji, spożywa się je „od zawsze” przy okazji świąt, szczególnie na północy Chin. Stare przysłowie mówi, iż jedzenie pierogów podczas DongZhi może chronić uszy przed odmrożeniem. Według legendy, w starożytnych czasach, lekarz Zhang Zhong Jing (chin. 张仲景, żył w latach 150/154 – 215/219) zaczął lepić ciasto z nadzieniem baraniny, imbiru, czosnku i ziół w kształcie uszu, a potem zalecał ich jedzenie ludziom dotkniętym odmrożeniami.
Do dziś niektórzy wierzą, iż zjedzenie pierogów w dniu DongZhi zapobiegnie odmrażaniu uszu. W czasie tego święta przygotowywanie pierogów jest zwyczajem rodzinnym.
Kulki z kleistego ryżu (chin. 汤圆, TangYuan)
są drugą najbardziej popularną potrawą spożywaną podczas tego święta – szczególnie na południu kraju. Historia ich spożywania sięga dynastii Song. Symbolizują one jedność rodziny i dobrobyt. Nadziewane są pastą fasolową lub mięsem z dodatkiem słodkich ziół. Często podaje się je w misce ze słodkim sosem lub bulionem.
Zupa z HunTun (chin. 馄饨)
to kolejna obowiązkowa potrwa DongZhi, specjalność wschodnich regionów kraju. Nadzienie HunTun jest podobne do nadzienia pierogów (mięso, warzywa itp.), jednak ich ciasto jest znacznie cieńsze niż ciasto pierogów. Panuje powszechne przekonanie, iż spożycie tej zupy pomaga w utrzymaniu ciepła ciała w zimie.
Zupa z baraniny (chin. 羊肉汤, YanRou Tang)
to potrawa szczególnie popularna w zachodnich i północnych częściach kraju. W chińskiej kulturze kulinarnej baranina uważana jest za posiłek mający korzystny wpływ na krew, pozwala utrzymać ciepło ciała i pomaga zapobiegać przeziębieniom. Uważa się ją za pokarm pozwalający przetrwać zimę w zdrowiu.
Inne dania, które pojawiają się na stole podczas kolacji w dniu tego święta, a różnią się sposobem przyrządzania w zależności od regionu, to ciasto ryżowe NianGao (chin. 年糕)
, czy ryżowe congee BaZhou (chin. 八粥)z ośmioma składnikami.
W czasie DongZhi przygotowuje się najsmaczniejsze tofu (chin. 豆腐, DouFu )
z mleka sojowego.
Świąteczne tofu przygotowywane jest z wykorzystaniem zimnej wody (zima…), co nadaje mu wyrazistego smaku i specyficznej „szorstkiej” konsystencji.
Wsie czy małe miasteczka otacza w tym czasie zapach kiełbas i wędlin. Jest to okres uboju świń, przygotowywania mięs, peklowania go, suszenia kiełbas – wszak zbliża się Chiński Nowy Rok…
Jedną ze świątecznych tradycji kultywowanych wciąż na wsiach jest śpiewanie piosenki „Pieśń dziewięciu dni zimy”(chin. „冬九九歌”). W chińskiej numerologii dziewięć to liczba reprezentująca wieczność, to liczba zarezerwowana dla cesarza. Piosenka wyraża przekonanie, iż po dziewięciu okresach księżycowych, czyli 81 dniach (9×9=81), licząc od przesilenia zimowego, nadejdzie wiosna.
W wolnym tłumaczeniu:
„W pierwszej i drugiej dziewiątce dni jest tak zimno, iż puchną dłonie,
Kury i psy zamarzają na śmierć.
Gdy dziewiątka trzecia i czwarta, możesz chodzić po lodzie.
W piątej i szóstej dziewiątce na brzegach rzek wierzby puszczają pąki,
A kiedy siódma dziewiątka na rzekach puszcza lód.
W ósmej dziewiątce dzikie gęsi ruszają do domu na północ.
W dziewiątce dziewiątej woły ruszają do pracy na polu”.
(chin. „一九二九闭门塞手， 三九四九冻死鸡狗， 五九六九沿河看柳， 七九河开，八九燕来，九九加一九. 耕牛遍地走.”)
DongZhi, czyli moment nadejścia zimy, dał początek tradycji, która skłania, by cała rodzina zebrała się przy ciepłej kolacji w ogrzanym, przytulnym domu. By pokrzepić duszę i ciało w obliczu nadchodzącej zimy. Dziś uważa się powszechnie, iż im intensywniej świętuje się dzień DongZhi, tym lepszy będzie nadchodzący rok.
To echa tradycji wiejskiej. Wszak nie ma nic lepszego, gdy zbiory zebrane, a przygotowania do okresu zimowego zakończone, jak spędzić najdłuższą noc w roku z rodziną i przyjaciółmi, ogrzać się nie tylko ryżowym winem, ciepłymi potrawami, ale też rozmowami, uśmiechami, przebywaniem z innymi. To zapas nadziei na trudne czasy, które przecież miną, bo nadejdzie wiosna. Od DongZhi, jak odkrył to Zhou Feng, noce są coraz krótsze, a dni coraz dłuższe.
Oto formułki życzeń z okazji tego święta. Mogą przydać się tym, którzy z tej okazji chcieliby złożyć życzenia swoim chińskim znajomym czy przyjaciołom:
“Szczęśliwego przesilenia zimowego” (chin. „冬至快乐”)
„Szczęśliwego przesilenia zimowego i trzymaj się ciepło w zimie!” (chin. „冬至快乐，冬天注意保暖!”).
Tego samego życzę Państwu z okazji Bożego Narodzenia.
Do następnego przeczytania.
{1} Skąd wzięło się powiedzenie, iż DongZhi – przesilenie zimowe – jest jak Chiński Nowy Rok? Wiele osób wciąż określa to święto jako „Mały Nowy Rok”. Przesilenie zimowe jest jedną z pierwszych dat ustalonych wśród 24 cykli słoneczno-księżycowych, które tworzą tradycyjny chiński kalendarz. Ten kalendarz miał ogromne znaczenie dla ponad 90% wszystkich Chińczyków, żyjących z pracy na roli – pomagał rolnikom precyzyjnie śledzić zmiany sezonowe.
I odwołując się do tego kalendarza książę Dan (chin. 丹) z dynastii Zhou (chin. 周朝, lata 1046 p.n.e. – 256 p.n.e.), o którym wiemy, iż zmarł w 226 roku przed naszą erą, zaproponował, aby rok zaczynał się właśnie od przesilenia zimowego, czyli DongZhi.
Chiński Nowy Rok nie był uznawany za początek roku przez setki lat. Dopiero za sprawą cesarza Wu (chin. 武) z zachodniej dynastii Han (chin. 汉西朝, lata 202 p.n.e. – 9 n.e.) Święto Wiosny uznano za początek kolejnego roku. Nie może zatem dziwić, iż przesilenie zimowe pozostaje tak ważne w chińskiej kulturze. Ma to jeszcze głębszy sens, gdy spojrzymy na nie przez pryzmat społeczeństwa chińskiego, przez tysiące lat głównie rolniczego.
{2} Według zaleceń tradycyjnej medycyny chińskiej w okresie zimowym organizm potrzebuje wypoczynku i regeneracji, czemu służą wysokotłuszczowe, wysokokaloryczne produkty (m.in. zupa z baraniny, żeń-szeń, potrawy z imbirem). W tym czasie istotny jest odpoczynek, odprężenie i łagodzenie stresu.
Zima może być dla wielu przygnębiającym okresem, w którym aktywność na świeżym powietrzu jest znacznie ograniczona ze względu na pogodę (deszcze, śnieg, wiatr, lód). Dlatego ważne jest, aby w tym czasie zadbać o swoje zdrowie psychiczne, co można zrobić, nadając priorytet czasowi spędzanemu z rodziną i bliskimi, nie martwiąc się o błahe rzeczy, dbając o zdrowie fizyczne i psychiczny komfort. Najważniejszym warunkiem zachowania zdrowia podczas zimy jest utrzymywanie ciepła, bowiem gdy ciało jest ciepłe, krew może płynnie krążyć po całym ciele. Zdrowy przepływ krwi pomaga zaś utrzymać optymalne zdrowie i zapobiegać wszelkiego rodzaju chorobom.
Zgodnie z tradycyjną medycyną chińską “przeziębienie zaczyna się od stóp” (chin. 寒从脚下起). Ponieważ stopy znajdują się najdalej od serca, dopływ krwi jest tam wolniejszy i ogólnie ograniczony. Skora stóp jest cienka, więc poziom ciepła jest dość niski. Dlatego powszechną sugestią tej medycyny jest utrzymywanie stóp w cieple podczas wszystkich zimnych miesięcy. Trzymajmy się więc ciepło i zdrowo. I pamiętajmy, iż skarpety pod choinka nie są wcale takie głupie…
Święto DongZhi obchodzone jest nie tylko w Chinach, ale również w Korei Południowej, Japonii i Wietnamie.
Wykorzystane źródła:
- https://www.sohu.com
- https://baijiahao.baidu.com
- https://baike.baidu.com
Autor: 梁安基 Andrzej Z. Liang, 上海 Shanghai, 中国 Chiny
e-mail: [email protected]
Redakcja: Leszek B. Ślazyk
e-mail: [email protected]
© www.chiny24.com
