Соглашение между ЕС и Египтом, ЕС готовится к летней волне миграции

Zdjęcie: Ursula von der Leyen, Abdel Fattah al-Sissi

Analiza w skrócie:

• W marcu 2024 roku podpisano ważne porozumienie pomiędzy Egiptem a Unią Europejską. UE kontynuuje politykę eksternalizacji ochrony granic. Umowa jest kolejnym krokiem mającym na celu powstrzymywanie napływu nielegalnych migrantów.
• Umowa UE z Egiptem obejmuje wsparcie finansowe w wysokości 7,4 miliarda euro, wypłacane w latach 2024-2027. Większość środków ma posłużyć jako odpowiedź na pogłębiające się problemy gospodarcze Egiptu.
• Egipt, czyli państwo tranzytowe do UE, mierzy się w tej chwili z krajowym kryzysem migracyjnym. Problemy potęgowane są przez zwiększony napływ uchodźców, głównie z Palestyny, Syrii oraz Sudanu. UE próbuje przygotować się na letnią falę migracji.
• Istotna praca dyplomatyczna została wykonana przez Premier Włoch Giorgie Meloni, która to kilkukrotnie w ostatnim roku odwiedziła Egipt oraz Tunezję.
• Zapisy porozumienia należy rozpatrywać przede wszystkim w kategoriach prewencji, a nie realizowania długofalowej strategii zarządzania migracją.

17 marca 2024 r. w Kairze podpisana została Wspólna deklaracja w sprawie strategicznego i wszechstronnego partnerstwa między Arabską Republiką Egiptu a Unią Europejską[1]. Zawarte porozumienie stanowi kolejny po Turcji[2], Tunezji[3] i Mauretanii[4], dokument mający na celu relokację lub powstrzymywanie napływu nielegalnych migrantów. UE przez cały czas stosuje politykę eksternalizacji ochrony granic, gdzie głównym założeniem strategii zarządzania migracją jest skoncentrowanie się na powstrzymywaniu jej poza granicami UE. Dominuje tendencja do wzrostu znaczenia narzędzia powstrzymywania i finansowania państw ościennych UE.

„Partnerstwo między Unią Europejską a Egiptem ma krytyczne znaczenie. (…) Mamy wspólne strategiczne interesy w zakresie stabilności i rozwoju. Biorąc pod uwagę znaczenie polityczne i gospodarcze Egiptu, a także jego strategiczne położenie w bardzo niespokojnym sąsiedztwie, znaczenie naszych stosunków będzie rosło.”
– Ursula von der Leyen

Co stanowi umowa?

Trzyletnia, największa dotychczas zawarta, umowa migracyjna UE, przewiduje łączną sumę wsparcia wynoszącą 7.4 miliarda euro[5]. 5 miliardów euro to kwota pożyczek (z czego miliard wypłacany natychmiastowo), 1,8 miliarda przeznaczone na inwestycje, a 600 milionów na pozostałe działania. Zgodnie z tekstem, 200 milionów euro przeznaczone jest na wzmacnianie granic, także południowych. Ponadto przewidziano łącznie 105 milionów euro na zapobieganie nielegalnej migracji z wybrzeża Tunezji, walkę z przemytnikami oraz budowę systemu obsługi migrantów w Północnej Afryce[6].

Szczególną współpracą mają zostać objęte gospodarka, w tym energia odnawialna i odnawialny wodór, zaawansowana industrializacja, rolnictwo, bezpieczeństwo żywnościowe, łączność i cyfryzacja, bezpieczeństwo wodne (uzależnienie od Nilu), zmiany klimatu, migracja i bezpieczeństwo. UE zadeklarowała także zaangażowanie we wsparcie Egipskiej Agendy Rozwoju 2030 r. i Międzynarodowej Konferencji Inwestycyjnej w 2024 r. Przewidziano również pracę nad „Programem Talentów”, czyli systemem pozwoleń na wjazd do UE[7].

Problemy Egiptu

Transfer funduszy europejskich należy traktować jako próbę ratowania sytuacji gospodarczej Egiptu. Państwo walczy z rosnącym długiem zagranicznym (z 40 miliardów $ w 2014 r. do 140 miliardów $ w 2021 r[8].), wysoką inflacją (zgodnie z oficjalnymi danymi w okolicach 30% przez cały 2023 r.[9]) oraz pauperyzacją i rosnącymi kosztami życia. Większość obszarów gospodarki i kluczowych przedsiębiorstw, powiązana jest z wojskowym otoczeniem prezydenta Sisiego[10]. Egipt po raz kolejny mierzy się z konsekwencjami wieloletniego niewykorzystywania swojego potencjału ekonomicznego, ograniczonego napływu zagranicznego kapitału oraz przeznaczania środków na umotywowane politycznie megaprojekty[11]. W ostatnim czasie egipski handel był dodatkowo zakłócany przez aktywność Huti w Jemenie[12].

Egipt to państwo leżące w miejscu krzyżowania się kluczowych szlaków migracyjnych na świecie. Stanowi on miejsce pośrednie w podróży wielu osób przemieszczających się do UE — zwłaszcza przez Tunezję lub Turcję [13]. W 2023 r. zgodnie z danymi FRONTEX UE odnotowała największy wzrost nieregularnych przekroczeń granicy na dwóch szlakach wschodniośródziemnomorskim i środkowośródziemnomorskim. Wartości wzrosły odpowiednio o 55% i 49% w stosunku do 2022 r.[14]. Należy pamiętać, iż Egipt mierzy się z „własnym” kryzysem migracyjnym i humanitarnym. Problemy gospodarcze potęgowane są przez zwiększony napływ uchodźców, głównie z Palestyny, Syrii oraz Sudanu[15]. Wzrost liczby migrantów to także rezultat eksploatacji środowiska oraz zmian klimatycznych, na które mieszkańcy centralnej i wschodniej Afryki są szczególnie narażeni. Brak widocznych perspektyw ustabilizowania się lub poprawienia sytuacji w krajach, z których migranci i uchodźcy wyruszają, istotnie motywuje UE do wzmocnienia kontroli granic i dalszego ograniczania przepływu migracji. Do sytuacji w Gazie nawiązała również wzywająca do zawieszenia broni Ursula von der Leyen[16].

Zawarcie porozumienia i rola Włoch

Wypracowanie skutecznej, długofalowej strategii zarządzania migracją we współpracy z Egiptem byłoby korzystnym rozwiązaniem z perspektywy UE. Wymaga to jednak stabilnego partnera oraz przejrzystych dla obu stron warunków współpracy. UE stara się przygotować na nadchodzący wzrost fali migracji, liczby migrantów i osób poszukujących azylu[17]. Zbliżające się lato, w świetle zbliżających się zmian legislacyjnych związanych z Paktem Migracyjnym, prawdopodobnym powrotem do władzy Donalda Trumpa oraz prawdopodobnie zwiększoną reprezentacją ugrupowań antymigracyjnych lub sceptycznych w europarlamencie[18], wiele osób może postrzegać jako ostatnią szansę na dostanie się do Unii — choćby nielegalnie.

W Kairze obecni byli oboje premier Włoch Giorgia Meloni oraz premier Grecji Kyriakos Mitsotakis, czyli reprezentacji państw najbardziej narażonych na bezpośrednie skutki niekontrolowanej migracji. Oba kraje wyrażały zaniepokojenie rosnącą liczbą napływających do Egiptu uchodźców i osób poszukujących azylu (liczba 480 tys. na styczeń 2024. wzrost o 90 tys. od października 2023 r.)[19] [20].

Kluczowa praca w zakresie budowania porozumienia została wykonana przez Giorgie Meloni. Liderka Fratelli d’Italia dwukrotnie odwiedziła Egipt w ostatnim półroczu, dodatkowo latem ubiegłego roku trzykrotnie wizytowała Tunezję. Premier Włoch uznała porozumienie za szansę na danie „mieszkańcom Afryki” szansy na „nieemigrowanie” do Europy. Kontynuowała „(przyp. inicjatywa) jest najlepszym sposobem radzenia sobie z przepływem migracyjnym i doceniamy wysiłki Egiptu w tym zakresie i dążymy do współpracy bardziej niż wcześniej, aby pomóc państwom pochodzenia i państwom tranzytowym”, poprzez „inwestycje i pomoc w zapobieganiu nielegalnej imigracji, aby pomóc tym państwom w radzeniu sobie z przemytnikami migrantów”[21]. Premier podkreśliła również, iż zawarta umowa, jest kolejną wpisującą się w promowany przez nią Plan Mattei. Obecna głowa rządu Włoch, na krajowym podwórku, była krytykowana głównie za brak wystarczających działań w zakresie kontroli napływu migrantów[22]. Porozumienie zawarto kilkanaście tygodni przed wyborami europarlamentarnymi w momencie, kiedy koalicjant Fratelli d’Italia, czyli kreująca się na ugrupowanie skrajnie antymigracyjne Lega, próbuje poprawić swoją pozycję w sondażach, radykalizując swoje postulaty dotyczące migracji i krytyki UE[23].

Wnioski — podsumowanie

Podpisane porozumienie stanowi kolejny po Turcji, Tunezji i Mauretanii, dokument budujący współprace w zakresie powstrzymywania nielegalnej migracji. Pieniądze wypłacane w latach 2024-2027 mają być przeznaczone na walkę z bieżącymi problemami gospodarczymi, inflacją, rosnącym długiem zagranicznym, inwestycję oraz ochronę granic. UE stara się stosować politykę reagowania na problem migracji w miejscach tranzytowych i pochodzenia. Dominuje tendencja do wzrostu znaczenia narzędzia powstrzymywania. W działaniach UE da się dostrzec próby przygotowania się na kolejny etap pogłębiającego się kryzysu migracyjnego.

Można wskazać szereg czynników wpływających termin jego zawarcia. Głównym powodem jest znaczący wzrost liczby migrantów, uchodźców i osób poszukujących azylu do państw ościennych UE. Zwłaszcza w ostatnich miesiącach. Fale migracji spowodowane są między innymi skutkami Wojny domowej w Sudanie, kryzysu gospodarczego i migracyjnego Tunezji oraz wojną w Palestynie. Również stan gospodarki i ryzyko załamania humanitarnego w Egipcie, zmusza Prezydenta Sisiego do przynajmniej pozorowania i wyrażania chęci współpracy z UE.

Zawarcie porozumienia wiosną 2024 r., miało również swoje stricte polityczne powody. W czerwcu odbędą się wybory do Parlamentu Europejskiego, a następnie wybrana zostanie szefowa Komisji Europejskiej. Zarówno Ursula von der Leyen jak i Giorgia Meloni, chcą zaznaczyć swoją sprawczość w zarządzania bezpieczeństwem granic UE, które to stało się głównym tematem kampanii wyborczej w wielu państwach[24]. Meloni stara się kształtować wizerunek promotorki budowania współpracy na linii UE — Afryka. Wykonana praca dyplomatyczna poprawia jej reputację na arenie międzynarodowej oraz wpływa na postrzeganie jej działań przez wyborców krajowych. Premier Włoch skutecznie realizuje swój zamiar wzmacniania pozycji państwa i możliwości oddziaływania w strukturach UE[25]. Giorgia Meloni miała kolejną okazję do promowania koncepcji Planu Mattei na arenie międzynarodowej. Działania, ze względu na swoją krótkoterminowość i doraźny charakter, należy traktować przede wszystkim w kategoriach prewencji. Z perspektywy interesów UE dotyczy ona zapobieganiu i powstrzymywaniu nielegalnej migracji, natomiast dla Prezydenta Sisiego jest istotnym instrumentem gospodarczym. Należy dalej przyglądać się rozwojowi współpracy UE — Afryka oraz efektom wdrażanego Paktu Migracyjnego[26].

Photo:© European Union, 2024/Source: EC – Audiovisual Service/Dati Bendo.

Bibliografia

[1] Joint Declaration on the Strategic and Comprehensive Partnership between The Arab Republic Of Egypt and the European Union, European Commission, 17.03.2024 [dostęp 24.03.2024]

[2] EU signs a €781 million agreement with Türkiye to continue support to most vulnerable refugees, European External Action Service, 06.09.2023 [dostęp 24.03.2024]

[3] Commission announces almost €127 million in support of the implementation of the Memorandum of Understanding with Tunisia and in line with the 10-point plan for Lampedusa, European Commission, 22.09.2023 [dostęp 24.03.2024]

[4] EU signs agreement to help Mauritania stop Europe-bound migrants, Africanews, 08.03.2024 [dostęp 24.03.2024]

[5] EU pledges billions of euros for Egypt as it seeks to curb migration, Reuters, 17.03.2024 [dostęp 24.03.2024]

[6] What’s in the 7.4 billion deal with Egypt, the most substantial ever signed by the EU, Eunews, 18.03.2024 [dostęp 24.03.2024]

[7] Joint Declaration on the Strategic and Comprehensive Partnership… [dostęp 24.03.2024]

[8] Egypt External Debt 1970-2024, Macrotrends [dostęp 24.03.2024]

[9] Egypt Inflation Rate, tradingeconomics.com [dostęp 24.03.2024]

[10] Owners of the Republic: An Anatomy of Egypt’s Military Economy, Yezid Sayigh, 18.11.2019 [dostęp 24.03.2024]

[11] Sisi’s Egypt: Mega-projects, scared citizens, no succession plan, The Africa Report, 25.01.2021 [dostęp 24.03.2024]

[12] Red Sea: Houthi attacks put pressure on Cairo, DW, 27.01.2024 [dostęp 24.03.2024]

[13] Road to nowhere: Why Europe’s border externalisation is a dead end, European Council on Foreign Relations, 14.12.2023 [dostęp 24.03.2024]

[14] Significant rise in irregular border crossings in 2023, highest since 2016, FRONTEX, 26.01.2024 [dostęp 24.03.2024]

[15] EU leaders ink €7.4B economic aid, migration deal with Egypt, POLITICO, 17.03.2024 [dostęp 24.03.2024]

[16] EU seals €7.4bn deal with Egypt in effort to avert another migration crisis, The Guardian, 17.03.2024 [dostęp 24.03.2024]

[17] Migration to Europe will increase in 2024, thinktank says, The Guardian, 17.01.2024 [dostęp 24.03.2024]

[18] A sharp right turn: A forecast for the 2024 European Parliament elections, European Council on Foreign Relations, 23.01.2024 [dostęp 24.03.2024]

[19] UNHCR Egypt Fact Sheet (January 2024), Reliefweb, 18.01.2024 [dostęp 24.03.2024]

[20] UNHCR Egypt Fact Sheet (October 2023), Reliefweb, 18.10.2023 [dostęp 24.03.2024]

[21] Egypt-EU, Meloni: „Today an important step towards the development of a true partnership”, Agenzia Nova, 18.03.2024 [dostęp 24.03.2024]

[22] Giorgia Meloni Gets a Reality Check on Immigration, Foreign Policy, 24.10.2024 [dostęp 24.03.2024]

[23] Italian far-right leader Salvini fights to escape Meloni’s shadow, Reuters, 13.02.2024 [dostęp 24.03.2024]

[24] IntelBrief: How Will Migration Impact the Electoral Prospects of Europe’s Far-Right?, The Soufan Center, 10.01.2024 [dostęp 24.03.2024]

[25] Italy hopes for important role in new EU Commission – Meloni, ANSA, 04.01.2024 [dostęp 24.03.2024]

[26] What is the New Pact on Migration and Asylum of the EU?, European Commission, 11.03.2024 [dostęp 24.03.2024]