Производственные советы в Польше исчезают. Их можно спасти, внеся быструю поправку в закон.

Bez zmiany obowiązujących przepisów rady pracowników w ciągu kilku lat znikną z polskiego porządku prawnego. Szacujemy, iż na koniec 2024 roku liczba działających w Polsce rad pracowników spadła poniżej 400. W 2010 roku było ich ponad 3 tysiące.

Nasze wnioski opieramy na danych statystycznych z prowadzonego rejestru rad pracowników, który posiada Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz przeprowadzanych przez Instytut Spraw Obywatelskich doradztw, szkoleń i organizowanego cyklicznie Ogólnopolskiego Forum Rad Pracowników (wiemy o istnieniu rad, których pracodawcy nie zgłosili do Ministerstwa).

Pierwsze rady pracowników zostały wybrane w Polsce w maju 2006 roku. W maju 2010 roku liczba utworzonych i działających rad przekroczyła 3000, a w okolicach 2016 roku dotarliśmy do rady pracowników nr 3500.

Rada pracowników to organ wewnątrzzakładowy u pracodawców zatrudniających od 50 pracowników, któremu początek istnienia dała ustawa z 7 kwietnia 2006 roku o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji. Wymieniony akt prawny służy wdrożeniu wytycznych Parlamentu Europejskiego i Rady: 2002/14/WE z dnia 11 marca 2002 roku (dalej „dyrektywa 2002/14/WE”) ustanawiającej ogólne ramowe warunki informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami we Wspólnocie Europejskiej.

Przyczyną drastycznego spadku liczby rad pracowników winne są przepisy, zawarte w ustawie.

Głównym odpowiedzialnym jest wymóg zbierania własnoręcznych podpisów 10% pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy.

Podpisujący się imieniem i nazwiskiem ludzie mogą być narażeni na szykany ze strony zarządu firmy. Nie wszyscy prezesi chcą konsultacji z pracownikami. A zebranie podpisów 10 procent załogi np. w firmach zatrudniających kilkaset osób, to wyzwanie często przekraczające możliwości szeregowych pracowników. Dla porównania związek zawodowy może powołać już 10 pracowników danej firmy.

Kolejną przeszkodą jest zorganizowanie wyborów członków rady, które – uwaga – ogłasza pracodawca.

Czas (najwyższy) na nowelizację ustawy

W punkcie 2 preambuły do dyrektywy 2002/14/WE przywołany jest punkt 17 Wspólnotowej Karty Socjalnych Praw Podstawowych Pracowników, stanowiący między innymi, iż informowanie, przeprowadzanie konsultacji oraz uczestnictwo pracowników muszą być we Wspólnocie Europejskiej rozwijane. Utrata ponad 3000 rad pracowników pokazuje wprost, iż Polska nie spełnia tego wymogu.

Dlaczego prawodawstwo UE tak mocno promuje informowanie i przeprowadzanie konsultacji z przedstawicielami pracowników?

Dodatkowo artykuł 27 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej stanowi, iż „Pracownikom i ich przedstawicielom należy zagwarantować, na adekwatnych poziomach, informację i konsultację we adekwatnym czasie, w przypadkach i na warunkach przewidzianych w prawie Unii oraz ustawodawstwach i praktykach krajowych”¹ i w ten sposób należałoby rozumieć prawidłową partycypację pracowniczą.

Dalszy brak wypełniania dyrektywy 2002/14/WE oraz adekwatnej partycypacji pracowników w funkcjonowaniu polskich przedsiębiorstw może spotkać się z wyciągnięciem przez Komisję Europejską konsekwencji prawnych i finansowych przeciw Polsce (Komisja Europejska ma możliwość skierować skargę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, co w dalszym trybie prowadzi do nałożenia kar finansowych).

Czym jest rada pracowników i dlaczego jest potrzebna w Twoim przedsiębiorstwie?

Członkowie rady to pracownicy wybierani na czteroletnią kadencję przez wszystkich pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy. Rada pracowników jest organem opiniodawczo-konsultującym, nie jest przy tym odrębnym podmiotem prawnym, nie ma osobowości prawnej. Jako organ wewnętrzny u danego pracodawcy powinna mieć jego zrozumienie, akceptację i zaufanie.

Niestety, historia 18 lat doświadczeń, doradztw i szkoleń dla rad pracowników z całej Polski, prowadzonych przez Centrum Wspierania Rad Pracowników Instytutu Spraw Obywatelskich pokazuje, iż nie wykształciła się w Polsce kultura dialogu i demokratyzacji miejsca pracy. Pracodawcy w większości, bez wskazania konkretnych i jasnych wymagań ustawowych, nie są zainteresowani rozwijaniem współpracy z radami pracowników.

Jak mogłaby wyglądać partycypacja pracownicza w Polsce?

Najważniejszym dobrem przedsiębiorstwa, są jego pracownicy. Oddani, kompetentni i zaangażowani tworzą atmosferę pracy, która przekłada się pośrednio oraz w wielu aspektach bezpośrednio na wyniki firmy i jej wizerunek na rynku.

Wraz z rozwojem przedsiębiorstwa, zwiększaniem zatrudnienia i struktur pionowych, rada pracowników stanowi potrzebny element współudziału, partycypacji pracowniczej. kooperacja zarządu przedsiębiorstwa z radą pracowników usprawnia komunikację prowadzoną do pracowników, ale także przede wszystkim komunikację zebraną od pracowników do zarządu.

Zwiększenie podmiotowości pracowników to wzrost satysfakcji z pracy i wzrost poczucia sensu z wykonywanej pracy. Dzięki radzie pracowników zarządzający firmą może poznać prawdziwe nastroje pracowników, ich potrzeby oraz możliwości rozwojowe dla przedsiębiorstwa. Dobrze funkcjonujące rady pracowników to wreszcie spokój społeczny. Poinformowani, świadomi sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa, wysłuchani pracownicy nie czują potrzeby protestowania czy strajkowania. Problemy mogą być załatwiane na drodze dialogu wewnętrznego rady pracowników i pracodawcy.

Żeby dać szansę przedstawionej powyżej wizji, konieczne są zmiany w ustawie o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji.

Rekomendacje Instytutu Spraw Obywatelskich

Przedstawię subiektywną listę najważniejszych założeń nowelizacji przygotowanej przez zespół Instytutu Spraw Obywatelskich.

1. Powołanie rady pracowników będzie obligatoryjne u każdego pracodawcy wykonującego działalność gospodarczą i zatrudniającego co najmniej 50 pracowników.

W praktyce oznacza to koniec wymogu zbierania własnoręcznych podpisów 10% pracowników z ogółu zatrudnionych u danego pracodawcy pod wnioskiem o przeprowadzenie wyborów pierwszej, czy kolejnej kadencji rady pracowników. Proces wyborczy rozpocznie się w terminie maksymalnie 6 miesięcy od wejścia w życie nowelizacji ustawy.

Brak pilnej nowelizacji ustawy, w szczególności w aspekcie wskazanym powyżej, doprowadzi w perspektywie kilku lat do całkowitej marginalizacji a może choćby likwidacji rad pracowników w Polsce. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej ma informacje o zgłoszonych przez pracodawców kadencjach (pierwszych bądź kolejnych) około 300 rad pracowników w trakcie ostatnich czterech lat.

Głównym odpowiedzialnym za tak ogromny spadek liczby rad pracowników (przypomnę, iż było ponad 3000 rad działających w 2010 roku) jest właśnie przepis o wymogu zbierania własnoręcznych podpisów 10% pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy.

2. Wprowadzenie zasady, iż rada pracowników działa do dnia pierwszego posiedzenia nowo wybranej rady pracowników.

Często dowiadywaliśmy się od rad pracowników, iż ich czteroletnia kadencja wygasała, a pracodawca nie informował pracowników o możliwości zbierania podpisów pod wnioskiem o przeprowadzenie wyborów kolejnej kadencji rady. Ewentualnie pracodawca odkładał w na kilka miesięcy zwołanie pierwszego posiedzenia rady pracowników i nowo wybrana rada pracowników nie mogła rozpocząć pracy, a pracodawca nie musiał z nią nic konsultować, czy informować.

3. Doprecyzowanie w nowelizacji katalog spraw, co do których przysługuje radzie pracowników informacja od pracodawcy. Wprowadzenie definicji legalnej „informowania” rady. Rady pracowników otrzymają jasne prawo do dokumentów od pracodawcy związanych z opiniowanymi sprawami ze wskazanym terminem ustawowym ich przekazania oraz prawo i zarazem obowiązek do przekazywania informacji do pracowników. Pracodawca będzie zobowiązany do uzasadnienia na piśmie odmowy udzielenia informacji radzie.

W praktyce przepisy będą wreszcie precyzyjne:

„informowanie – przekazywanie radzie pracowników danych oraz dokumentów w sprawach dotyczących pracodawcy umożliwiających zapoznanie się ze sprawą i jej zbadanie”.

„Pracodawca przekazuje informacje w terminie 7 dni od dnia wystąpienia o informacje, w formie pisemnej lub elektronicznej i w pełnym zakresie umożliwiającym radzie pracowników zapoznanie się ze sprawą”.

„Rada pracowników ma obowiązek przekazywać uzyskane od pracodawcy informacje do pracowników, z wyłączeniem informacji poufnych”.

„Odmowa udostępnienia informacji dostarczana jest radzie pracowników w terminie 7 dni od dnia wystąpienia rady o informację i zawiera pisemne uzasadnienie pracodawcy”.

Urealni to prawo rady pracowników do uzyskiwania informacji od pracodawcy. Przepisy ustawy nie będą fikcyjne, jest ogromna potrzeba ze strony rad pracowników, aby skończyła się praktyka nieudzielania przez pracodawców żadnych informacji, czy odpowiedzi odmownych bez podania przyczyny odmowy.

4. Wprowadzenie obowiązku ustalania przez pracodawcę w porozumieniu z radą pracowników corocznego budżetu określającego wydatki rady oraz wybór ekspertów rady posiadających specjalistyczną wiedzę dokonywany będzie przez radę pracowników.

Dzięki temu przepisowi rady pracowników otrzymają realne narzędzie umożliwiające rozwój kompetencji i stawanie się profesjonalnym partnerem dla pracodawcy.

Brzmienie nowych przepisów jest klarowne:

„Wybór podmiotów udzielających pomocy należy do rady pracowników i odbywa się w trybie uniemożliwiającym pracodawcy wpływ na wybór”.

„Pracodawca ustala w porozumieniu z radą pracowników coroczny budżet określający wydatki rady”.

5. Członkowie rad pracowników otrzymają możliwość wypełniania swoich obowiązków członka rady pracowników w godzinach pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, kandydaci w wyborach na członka rady uzyskają ochronę stosunku pracy analogicznie do uprawnień przewidzianych w ustawie o związkach zawodowych.

Odpowiednie przepisy z naszej nowelizacji:

„Pracownik będący członkiem rady pracowników ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej, w związku z udziałem w jej pracach, w tym w szkoleniach, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, na czas niezbędny do udziału w pracach rady pracowników, które nie mogą być wykonane poza godzinami pracy, w przypadku gdy nie korzysta ze zwolnienia z innego tytułu, obliczonego zgodnie z zasadami dotyczącymi zwolnienia od pracy przysługującego zgodnie z ustawą o związkach zawodowych członkowi zarządu zakładowej organizacji związkowej”.

„Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się do kandydatów na członków rady w okresie od dnia zgłoszenia kandydatury do 6 miesięcy od dnia ogłoszenia wyniku wyborów przez komisję wyborczą” – dot. artykułu 17 ustawy w kwestii ochrony stosunku pracy.

Nowe przepisy zrównają część uprawnień członków rad pracowników z uprawnionymi członkami zarządów zakładowych organizacji związkowej, czy wskazanych członków komitetu założycielskiego organizacji związkowej.

Nowe uprawnienia są spójne z wprowadzonymi zmianami dotyczącymi funkcjonowania rad pracowników i rozpoczynania wyborów do nich.

Bez kandydatów na członków rady pracowników nie byłoby szansy przeprowadzenia wyborów. Bez zapewnienia minimum ochrony stosunku pracy dla zgłoszonych kandydatów istnieje ryzyko braku kandydatów, co wykluczałoby sens wprowadzanych rozwiązań w nowelizacji.

6. Nowelizacja zawiera również szereg zmian, które doprecyzowują i uzupełniają omówione powyżej najważniejsze założenia. Chcemy choćby ułatwić zbieranie podpisów poparcia kandydatom (5 i 10 podpisów zamiast odpowiednio 10 i 20 podpisów). Wskazujemy zasady przeprowadzania wyborów, wyborów uzupełniających, powoływania komisji wyborczej, możliwości powoływania w miejsce członków rady, którzy utracili mandat, kolejnych kandydatów na liście z wyborów, którzy nie uzyskali mandatu.

Wszystkie te zmiany mają na celu doprecyzowanie przepisów, ułatwienie procesu wyborczego dla kandydatów do rady pracowników oraz umożliwienie efektywnego prowadzenia działalności rady pracowników przez jej członków dla dobra pracowników i pracodawcy.

7. Ostatnia zmiana, jednak kluczowa dla nas, to zwiększenie świadomości istnienia rad pracowników i nadanie im adekwatnego znaczenia. Proponujemy zmianę w tytule ustawy, która otrzyma brzmienie:

„o radach pracowników, informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji”.

Uzasadnienie i skutki społeczne nowelizacji ustawy o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji.

Na koniec nie może zabraknąć fragmentu naszego uzasadnienia dotyczącego skutków społecznych, które spodziewamy się, iż wywoła uchwalenie nowelizacji ustawy:

„Projekt będzie miał korzystne skutki społeczne. Znaczne zwiększenie liczby rad pracowników wywoła wzrost partycypacji pracowniczej w procesach podejmowania decyzji dotyczących funkcjonowania zakładów pracy. Wzmocni się kompetencja pracowników w zakresie spraw ekonomicznych i społecznych dotyczących funkcjonowania dużych podmiotów gospodarczych. Opinie pracowników będą pośrednio wpływać na decyzje pracodawców z punktu widzenia całego społeczeństwa. Zwiększy się integracja pracownicza na poziomie zakładów pracy, ale i na poziomie całego społeczeństwa”.

Czego sobie i wszystkim Naszym Czytelnikom serdecznie życzę!

Zapraszam do zapoznania się z całym projektem nowelizacji o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji wraz z uzasadnieniem.

Przygotowano w ramach projektu Rozwój Centrum Wspierania Rad Pracowników dofinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Wspierania Rozwoju Organizacji Poradniczych na lata 2022–2033.