Sprzedawca jest odpowiedzialny z tytułu rękojmi za wady fizyczne, które istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego lub wynikły z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili.
Kupującemu przysługują następujące uprawnienia z tytułu rękojmi:
- żądanie obniżenia ceny,
- odstąpienie od umowy,
- żądanie wymiany rzeczy na rzecz wolną od wad,
- żądanie usunięcia wady rzeczy.
Wiedza kupującego o wadzie rzeczy w chwili zawarcia lub w chwili wydania rzeczy
Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, o ile kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy (Art. 557. § 1 kc). Gdy natomiast przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku albo rzeczy mające powstać w przyszłości, sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, o ile kupujący wiedział o wadzie w chwili wydania rzeczy. Przepisu tego nie stosuje się, gdy kupującym jest konsument (§ 2).
Oświadczenie kupującego o obniżeniu ceny
Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny, chyba iż sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie. Ograniczenie to nie ma zastosowania, o ile rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady (Art. 560 § 1 kc).
Wysokość obniżenia ceny przy rękojmi
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1998 r. sygn. akt III CKN 74/98 wskazano, iż obniżenie ceny rzeczy sprzedanej na podstawie art. 560 § 3 k.c. powinno uwzględniać koszt nakładów i starań niezbędnych do doprowadzenia rzeczy, poprzez usunięcie wad, do sprawności zgodnej z przeznaczeniem. Z kolei w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 maja 2017 r. sygn. akt I ACa 1254/16 dopuszczono możliwość pomocniczego zastosowania kosztów usunięcia wady przez kupującego dla ustalenia wartości rzeczy obarczonej wadami.
Istotą obniżenia ceny jest przywrócenie ekwiwalentu świadczeń stron umowy sprzedaży a nie kompensacja ewentualnej szkody doznanej przez kupującego (tak: np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 22 stycznia 1997r. sygn. akt IACa 105/96, OSA 1997/3/28, wyrok SA w Łodzi z 22.05.2014r. IACa 1588/13, Legalis).
Zabieg myślowy, iż obniżenie ceny jest automatycznie skutkiem poniesionych przez nabywcę kosztów pojazdu jest błędny i pozostaje w sprzeczności z treścią art. 560 § 3 kc, który wyraźnie stanowi, iż obniżona cena powinna pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość rzeczy pozostaje do wartości rzeczy bez wad (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 18 grudnia 2020 r., sygn. akt II Ca 483/20).
Oświadczenie kupującego o odstąpieniu od umowy
Podobnie jak w przypadku oświadczenia o obniżeniu ceny, o ile rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy, chyba iż sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie. Ograniczenie to nie ma zastosowania, o ile rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady (Art. 560 § 1 kc). Kupujący nie może odstąpić od umowy, o ile wada jest nieistotna (§ 4).
Jeżeli spośród rzeczy sprzedanych tylko niektóre są wadliwe i dają się odłączyć od rzeczy wolnych od wad, bez szkody dla stron obu, uprawnienie kupującego do odstąpienia od umowy ogranicza się do rzeczy wadliwych (Art. 565 kc).
Jak wskazuje się w piśmiennictwie, realizacja prawa do odstąpienia od umowy następuje pozasądowo przez jednostronne oświadczenie woli. Podobnie jak prawo do obniżenia ceny, również prawo do odstąpienia od umowy nie ma charakteru bezwzględnego. Sprzedawca może zapobiec jego skutecznej realizacji przez to, iż niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie umowy (tak: komentarz do art. 560 k.c., pod red. J. Gudowskiego, LEX 2017).
Interpretacja oświadczenia kupującego o odstąpieniu od umowy
Z treści oświadczenia powinno jednoznacznie wynikać, iż celem kupującego jest odstąpienie od umowy. W myśl orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2014 r. (sygn. akt II CSK 415/13) skierowane do sprzedawcy żądanie zwrotu zapłaconej ceny z powodu wady rzeczy sprzedanej zawiera implicite oświadczenie o odstąpieniu od umowy sprzedaży (tak też: Ustawa o prawach konsumenta Kodeks Cywilny (Wyciąg) (red. B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostek), s. 427).
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 kwietnia 2014 r., sygn. akt II CSK 415/13 stwierdził, iż zgodnie z przepisem art. 65 § 1 i 2 k.c. oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Skoro zatem powód w zgłoszeniu reklamacyjnym zażądał zwrotu całości uiszczonej ceny określając przyczynę żądania i wskazując wadę rzeczy, powinno być ono potraktowane jako odstąpienie od umowy.
Oświadczenie powinno wskazać wadę, jaką rzecz jest dotknięta. Jako iż uprawnienie do odstąpienia ma charakter prawokształtujący (art. 561 2 § 2 ; tak też: Ustawa o prawach konsumenta Kodeks Cywilny (Wyciąg) (red. B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostek), s. 428).
Forma oświadczenia kupującego o odstąpieniu od umowy przy rękojmi
Jeżeli umowa sprzedaży została zawarta w formie pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej, odstąpienie od niej wymaga zachowania formy dokumentowej (art. 77 § 2 k.c.). o ile natomiast została zawarta w innej formie szczególnej, odstąpienie od niej powinno być stwierdzone pismem (art. 77 § 3 k.c.). W pozostałych przypadkach może nastąpić w dowolnej formie. Co do zasady powinno ono wskazywać na jego przyczynę, a więc na wadę rzeczy, chyba iż wskazują na nią okoliczności (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2011 r., III CSK 220/10, LEX nr 1129119).
Skutki złożenia przez kupującego oświadczenia o odstąpieniu od umowy sprzedaży przy rękojmi
Zgodnie z treścią art. 494 § 1 k.c. strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona obowiązana jest to przyjąć. Strona, która odstępuje od umowy, może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, ale również na zasadach ogólnych naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.
Odstąpienie od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej, jako uprawnienie przysługujące kupującemu z tytułu rękojmi za wady, jest jednostronną czynnością prawną, która powoduje przejście własności tej rzeczy z powrotem na zbywcę. Wniosek taki wypływa z art. 560 § 1 i 2 k.c. i jest powszechnie przyjmowany w orzecznictwie (tak: m.in. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2003 r., III CZP 80/02, OSNC 2003/11/141 i z dnia 5 lutego 2004 r., III CZP 96/03, OSNC 2004/6/88).
Odstąpienie od umowy sprzedaży powoduje konieczność zwrotu przez strony uzyskanych (w ramach umowy) świadczeń. Strony powinny wówczas zwrócić sobie nawzajem otrzymane świadczenia według przepisów o odstąpieniu od umowy wzajemnej (tak: Komentarz do KC pod red. Osajda 2017 r.). Kupujący powinien rzecz dostarczyć sprzedawcy, choćby jeżeli wiąże się to z koniecznością demontażu (jest to robione na koszt sprzedającego – art. 561 2 § 1 kc), lub też zapewnić mu dostęp do rzeczy dla sprawdzenia jej stanu i potwierdzenia wady, o ile jej dostarczenie jest niemożliwe (art. 561 2 § 2; tak też: Ustawa o prawach konsumenta Kodeks Cywilny (Wyciąg) red. B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostek, s. 428).
Przejście prawa własności rzeczy wadliwej na sprzedawcę następuje z chwilą dojścia do jej wiadomości oświadczenia woli kupującego o odstąpieniu od umowy sprzedaży.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26.11.1997 r., sygn. II CKN 458/97 stwierdził, iż odstąpienie przez kupującego od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej ze względu na wady (art. 560 § 1 kc) powoduje przejście jej własności z powrotem na sprzedającego oraz wygaśnięcie udzielonej gwarancji jakości ( art. 577 § 1 kc).
Z kolei w uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 27 lutego 2003 r., sygn. akt III CZP 80/02 – OSNC 2003, nr 11, poz.141 wskazano, iż następstwem odstąpienia od umowy jest rozwiązanie umowy sprzedaży ex tunc i powiązany z tym obowiązek zwrotu świadczeń w naturze, co oznacza, iż kupujący obowiązany jest do zwrotu sprzedającemu nabytej rzeczy, a sprzedający winien zwrócić kupującemu całą zapłaconą cenę. Jak wyjaśnił to Sąd Najwyższy, wzajemny zwrot świadczeń obejmuje rzecz w takim stanie, w jakim znajdowała się ona w chwili złożenia oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy, przy założeniu normalnej eksploatacji. Kupujący, zwracając rzecz, nie jest zobowiązany do wynagrodzenia sprzedawcy za normalne jej zużycie, które nastąpiło przy prawidłowym używaniu do chwili odstąpienia od umowy.
Jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot (Art. 496 kc – Prawo zatrzymania świadczenia). Świadczenie wzajemne pozostaje zatem niewymagalne do czasu otrzymania zwrotu tego, co sama strona świadczyła. Sąd winien więc uzależnić obowiązek spełnienia świadczenia zasądzonego od jednoczesnego wydania pozwanej przez powoda wadliwej rzeczy (tak: Sąd Rejonowy w Tczewie w wyroku z dnia 24 stycznia 2018 r. sygn. akt I C 592/17).
Na temat odstąpienia od umowy z tytułu rękojmi a możliwości waloryzacji ceny nabycia rzeczy (inflacja, wzrost ceny danego dobra) – czytaj tutaj.
Wymiana rzeczy na wolną od wad albo usunięcie wady przy rękojmi
Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo usunięcia wady (Art. 561 § 1 kc). Sprzedawca jest obowiązany wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad lub usunąć wadę w rozsądnym czasie bez nadmiernych niedogodności dla kupującego (§ 2).
Sprzedawca może odmówić zadośćuczynienia żądaniu kupującego, o ile doprowadzenie do zgodności z umową rzeczy wadliwej w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo w porównaniu z drugim możliwym sposobem doprowadzenia do zgodności z umową wymagałoby nadmiernych kosztów. o ile kupującym jest przedsiębiorca, sprzedawca może odmówić wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady także wtedy, gdy koszty zadośćuczynienia temu obowiązkowi przewyższają cenę rzeczy sprzedanej (§ 3).
Sprzedawca obowiązany jest przyjąć od kupującego rzecz wadliwą w razie wymiany rzeczy na wolną od wad lub odstąpienia od umowy (Art. 561 4 kc).
Wymiana rzeczy na wolną od wad zamiast propozycji usunięcia wady
Jeżeli kupującym jest konsument, może zamiast zaproponowanego przez sprzedawcę usunięcia wady żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo zamiast wymiany rzeczy żądać usunięcia wady, chyba iż doprowadzenie rzeczy do zgodności z umową w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez sprzedawcę (Art. 560 § 2 kc).
Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość rzeczy wolnej od wad, rodzaj i znaczenie stwierdzonej wady, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie narażałby kupującego inny sposób zaspokojenia.
Nieustosunkowanie się sprzedawcy do żądania konsumenta w terminie 14 dni
Jeżeli kupujący będący konsumentem zażądał wymiany rzeczy lub usunięcia wady albo złożył oświadczenie o obniżeniu ceny, określając kwotę, o którą cena ma być obniżona, a sprzedawca nie ustosunkował się do tego żądania w terminie czternastu dni, uważa się, iż żądanie to uznał za uzasadnione (Art. 561 5 kc).
Przy czym większość komentatorów wskazuje, iż oświadczenie o obniżeniu ceny jest uprawnieniem prawno-kształtującym (tak np.: E. Gniewek, P. Machnikowski, Komentarz, 2016, art. 560, Nb 5 oraz komentarz do art. 561 5, Nb 2; także: Jarosław R. Antoniuk., w: Ustawa o Prawach Konsumenta Kodeks Cywilny (wyciąg) red. B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostek, s. 427), jednak choćby wówczas w przypadku milczącej akceptacji obniżenia ceny mamy do czynienia z oświadczeniem wiedzy – a więc z uznaniem niewłaściwym roszczenia o zwrot oznaczonej sumy (tak: Jarosław R. Antoniuk, w: Ustawa o Prawach Konsumenta Kodeks Cywilny (wyciąg) red. B. Kaczmarek- Templin, P. Stec, D. Szostek, s. 444.; wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi – III Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 20 lutego 2018 r. III Ca 1849/17).
Biorąc pod uwagę, iż w przepisie art. 561 5 kc chodzi o wyjątek od zasady, iż kto milczy, niczego nie oświadcza, należy przyjmować, iż przesłanki zastosowania przepisu i określone w nim konsekwencje powinny być interpretowane ściśle. Trzeba też dostrzec, iż surowe ryzyko nieprawidłowej subsumpcji obciąża w istocie tylko sprzedawcę; błąd na niekorzyść kupującego (niezastosowanie przepisu) jest dlań mało dotkliwy w skutkach (w żaden sposób nie zamyka mu drogi do realizacji uprawnień). Z tego względu przy ocenie spełnienia przesłanek zastosowania przepisu trzeba się kierować istotną dowodowo dyrektywą interpretacyjną, zgodnie z którą wątpliwości powinny być rozstrzygane na korzyść sprzedawcy.
Szczególny mechanizm przewidziany art. 561 5 kc, w znajdzie zastosowanie tylko wtedy gdy stosowne żądanie (oświadczenie) kupującego zostanie zgłoszone kupującemu w sposób jednoznaczny i stanowczy. W każdym przypadku konieczna treść powinna obejmować wskazanie konkretnej wady, która jest przyczyną sformułowania żądania, oraz samo żądanie (oświadczenie). W przypadku oświadczenia o obniżeniu ceny musi ono określać ściśle kwotę, o którą cena ma być obniżona (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 18 grudnia 2020 r., sygn. akt II Ca 483/20).
Więcej na temat domniemania zasadności reklamacji konsumenta przy bierności sprzedawcy – czytaj tutaj
Kontruprawnienie sprzedawcy uniemożliwiające kupującemu realizację odstąpienia od umowy
Zgodnie z art. 560 § 1 k.c., w wypadku oświadczenia kupującego w przedmiocie odstąpienia od umowy, sprzedawcy przysługuje kontruprawnienie, którego wykonanie może uniemożliwić kupującemu realizację odstąpienia od umowy. To kontruprawnienie sprzedawcy, to niezwłoczne usunięcie wady, z tym iż skuteczność działań sprzedawcy musi być oceniona z zastosowaniem niezwłocznego usunięcia wady, a nie niezwłocznego oświadczenia o gotowości naprawy (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 4 lutego 2016 r., I ACa 281/15, LEX nr 1994438).
Przy założeniu, iż choćby sam pozew kupującego może stanowić oświadczenie o odstąpieniu od umowy sprzedaży, kontruprawnienie sprzedawcy winno być zrealizowane tuż po doręczenia mu odpisu pozwu.
Demontaż i ponowne zamontowanie rzeczy po dokonaniu wymiany na wolną od wad lub usunięciu wady
Jeżeli rzecz wadliwa została zamontowana, kupujący może żądać od sprzedawcy demontażu i ponownego zamontowania po dokonaniu wymiany na wolną od wad lub usunięciu wady. W razie niewykonania tego obowiązku przez sprzedawcę kupujący jest upoważniony do dokonania tych czynności na koszt i niebezpieczeństwo sprzedawcy (Art. 561 1 § 1 kc). Sprzedawca może odmówić demontażu i ponownego zamontowania, o ile koszt tych czynności przewyższa cenę rzeczy sprzedanej (§ 2).
Jeżeli kupującym jest konsument, może on żądać od sprzedawcy demontażu i ponownego zamontowania, jest obowiązany jednak ponieść część związanych z tym kosztów przewyższających cenę rzeczy sprzedanej albo może żądać od sprzedawcy zapłaty części kosztów demontażu i ponownego zamontowania, do wysokości ceny rzeczy sprzedanej (§ 3).
Koszty wymiany lub naprawy ponosi sprzedawca. W szczególności obejmuje to koszty demontażu i dostarczenia rzeczy, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia (z zastrzeżeniem wspomnianych wyżej regulacji art. 561 1 § 2 i 3).
Relacja uprawnienia odstąpienia od umowy do żądania obniżenia ceny
Przewidziany w art. 560 § 1 k.c. wybór uprawnienia w postaci odstąpienia od umowy albo żądania obniżenia ceny – ma to znaczenie, iż nie jest możliwe ich równoczesne skuteczne dochodzenie (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 21 grudnia 2016 r., I ACa 368/16, OSASz 2017/1/95-125, LEX nr 2256962).
Niemożność odstąpienia od umowy w przypadku nieistotności wady rzeczy sprzedanej
Zgodnie z treścią art. 560 § 4 kc odstąpienie od umowy przez kupującego nie jest możliwe, gdy wada sprzedanej rzeczy jest nieistotna. Ciężar wykazania nieistotności wad spoczywa na pozwanym (jako sprzedawcy) (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 24 maja 2016 r., I ACa 899/15, LEX nr 2107464).
Przy ocenie cechy istotności wady w rozumieniu art. 560 k.c. decydujące znaczenie mają odpowiednie oczekiwania nabywcy rzeczy związane z jej funkcjonowaniem, a nie tylko zobiektywizowany stan techniczny rzeczy w postaci jej niezdatności do zwykłego użytku w ogóle lub w określonym zakresie bądź bezwartościowości w znaczeniu funkcjonalnym. Zatem ocena, czy wada rzeczy sprzedanej jest istotna, powinna być dokonywana z punktu widzenia kupującego, a nie – przydatności rzeczy do zwykłego użytku (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 24 maja 2016 r., I ACa 899/15, LEX nr 2107464).
W piśmiennictwie wskazuje się, iż istotna jest przede wszystkim taka wada, która mogłaby skłaniać do odstąpienia od umowy przeciętnego (niekoniecznie oznacza to, iż rozsądnego) nabywcę rzeczy. W tym zakresie istotne znaczenie ma ocena, czy wpływ wady na walory użytkowe albo estetyczne rzeczy, tudzież adekwatności związane z bezpieczeństwem mógłby skłaniać – z tego tylko powodu – przeciętnego uczestnika obrotu do odstąpienia od umowy (tak: komentarz do art. 560 k.c., pod red. J. Gudowskiego, LEX 2017).
Sądu Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 26 listopada 2019 roku, sygn. akt I ACa 730/18 podkreślił, ze oceny istotności wady rzeczy sprzedanej dokonywana powinna być na podstawie treści umowy, a w szczególności przez odwołanie się do usprawiedliwionych oczekiwań kupującego w stosunku do przedmiotu umowy. Tym samym oceny wady w rozumieniu przepisów o rękojmi przy sprzedaży należy dokonywać z punktu widzenia kupującego, a nie przydatności rzeczy do zwykłego użytku. To oczekiwania nabywcy związane z funkcjonowaniem rzeczy mają tutaj podstawowe znaczenie (tak też: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2004 roku, sygn. akt II CK 388/04).
Zgodnie z poglądami doktryny ciężar dowodu co do nieistotności wady obciąża sprzedawcę. Chwilą miarodajną dla oceny nieistotności wady jest chwila odstąpienia od umowy (tak: W.J. Katner, J. Pisuliński, w: SPP, t. 7, 2018, Nb 528 i n.).
Dostarczenie rzeczy częściami a rękojmia
Jeżeli w umowie sprzedaży zastrzeżono, iż dostarczenie rzeczy sprzedanych ma nastąpić częściami, a sprzedawca mimo żądania kupującego nie dostarczył zamiast rzeczy wadliwych takiej samej ilości rzeczy wolnych od wad, kupujący może od umowy odstąpić także co do części rzeczy, które mają być dostarczone później (Art. 562 kc).
Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi
Strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. o ile kupującym jest konsument, ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych (Art. 558. § 1 kc).
Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, o ile sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym (§ 2).
Niezbadanie przez przedsiębiorcę rzeczy wadliwej przy rękojmi
Przy sprzedaży między przedsiębiorcami kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi, o ile nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach tego rodzaju i nie zawiadomił niezwłocznie sprzedawcy o wadzie, a w przypadku gdy wada wyszła na jaw dopiero później – o ile nie zawiadomił sprzedawcy niezwłocznie po jej stwierdzeniu (Art. 563 § 1 kc). Do zachowania powyższego terminu wystarczy wysłanie przed jego upływem zawiadomienia o wadzie.
Utrata uprawnień z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy nie następuje mimo niezachowania terminów do zbadania rzeczy przez kupującego lub do zawiadomienia sprzedawcy o wadzie, o ile sprzedawca wiedział o wadzie albo zapewnił kupującego, iż wady nie istnieją (Art. 564 kc).
Żądanie naprawienia szkody związanej z zakupem rzeczy wadliwej
Jeżeli z powodu wady fizycznej rzeczy sprzedanej kupujący złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny, może on żądać naprawienia szkody, którą poniósł przez to, iż zawarł umowę, nie wiedząc o istnieniu wady, choćby szkoda była następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności, a w szczególności może żądać zwrotu kosztów zawarcia umowy, kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy oraz zwrotu dokonanych nakładów w takim zakresie, w jakim nie odniósł korzyści z tych nakładów. Nie uchybia to przepisom o obowiązku naprawienia szkody na zasadach ogólnych (Art. 566 § 1 kc).
Powyższe ma odpowiednie zastosowanie także w razie dostarczenia rzeczy wolnej od wad zamiast rzeczy wadliwej albo usunięcia wady przez sprzedawcę.
Czasowy zakres rękojmi przy sprzedaży
Sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, o ile wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości – przed upływem pięciu lat od dnia wydania rzeczy kupującemu. o ile kupującym jest konsument a przedmiotem sprzedaży jest używana rzecz ruchoma, odpowiedzialność sprzedawcy może zostać ograniczona, nie mniej niż do roku od dnia wydania rzeczy kupującemu (Art. 568 § 1 kc).
Roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady. o ile kupującym jest konsument, bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się przed upływem terminów określonych powyżej (w art. 568 § 1 zdanie pierwsze) (§ 2). W tych też terminach kupujący może złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny z powodu wady rzeczy sprzedanej. o ile kupujący żądał wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady, bieg terminu do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny rozpoczyna się z chwilą bezskutecznego upływu terminu do wymiany rzeczy lub usunięcia wady.
Termin z art. 568 § 3 zd 1 kc został zatem dostosowany do długości terminów przedawnienia roszczeń z art. 568 § 2, tak więc zasadniczo będzie to termin roczny, a dodatkowo, o ile kupującym jest konsument, bieg terminu nie może zakończyć się przed upływem terminu określonego w art. 568 § 1 kc, a więc zasadniczo dwóch lat. Bieg terminu rozpoczyna się w dniu, w którym kupujący stwierdzi wadę rzeczy (tak: Komentarz do KC pod red. E. Gniewek).
Jeżeli określony przez sprzedawcę lub producenta termin przydatności rzeczy do użycia kończy się po upływie dwóch lat od dnia wydania rzeczy kupującemu, sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi za wady fizyczne tej rzeczy stwierdzone przed upływem tego terminu (Art. 568 1 kc).
Upływ terminu do stwierdzenia wady nie wyłącza wykonania uprawnień z tytułu rękojmi, o ile sprzedawca wadę podstępnie zataił (art. 568 § 6 kc).
Bezskuteczny upływ terminu do wymiany rzeczy lub usunięcia wady
Zgodnie z art. 568 § 3 kc, w terminach określonych w art. 568 § 2 („Roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady”; a w przypadku konsumenta, bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się przed upływem terminów określonych w art. 568 § 1 zdanie pierwsze) kupujący może złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny z powodu wady rzeczy sprzedanej. Jeżeli kupujący żądał wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady, bieg terminu do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny rozpoczyna się z chwilą bezskutecznego upływu terminu do wymiany rzeczy lub usunięcia wady.
Podstępne zatajenie wady
Podstępne zatajenie wady to umyślne działanie sprzedawcy, które ma na celu utrudnienie wykrycia wady przez kupującego. Jest to np. ukrycie lub zamaskowanie wadliwości, a co najmniej sytuacja, w której sprzedawca, wiedząc o istnieniu wady, nie poinformował o niej kupującego (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2020 r. sygn. akt III CZP 39/02, OSN 2003, Nr 6, poz. 78).
Zmiana stanu prawnego a rękojmia
Z dniem 1 stycznia 2021 r. wszedł w życie przepis art. 556 4 kc stanowiący, iż przepisy o rękojmi przy sprzedaży dotyczące konsumenta, z wyjątkiem art. 558 § 1 zdanie drugie, stosuje się do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą (a więc przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność), gdy z treści tej umowy wynika, iż nie posiada ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
Zgodnie z Art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 31 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych przepisów art. 385 5, art. 556 4, art. 556 5 i art. 576 5 Kodeksu cywilnego nie stosuje się do umów zawartych przed dniem 1 stycznia 2021 r. oraz do umów zawieranych przez przedsiębiorców będących osobami fizycznymi, w oparciu o które przedsiębiorcy otrzymują wsparcie pochodzące ze środków publicznych w rozumieniu art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 869, z późn. zm.5)), środków Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego lub innych środków o podobnym charakterze.
Charakter terminu przedawnienia roszczeń z rękojmi
Z utrwalonych już poglądów doktryny oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, iż termin określony w art. 568 § 1 k.c. ma charakter terminu prekluzyjnego, a skutek jego upływu prowadzi do wygaśnięcia roszczenia, dla którego został zastrzeżony. Ma on na celu czasowe ograniczenie rękojmi, jako instytucji niesprzyjającej pewności obrotu oraz kształtującej odpowiedzialność sprzedawcy za wady rzeczy sprzedanej według bardzo surowych reguł (tak: uchwała składu 7 sędziów z dnia 19.maja1969 r. III CZP 5/68, OSNCP 1970, poz. 117 – zasada prawna; uchwała z dnia 5 lipca 2002 r., III CZP 39/02. OSNC 2003/6/78).
W orzecznictwie jednoznacznie podkreśla się, iż nie jest uprawnione stosowanie art. 5 kc do terminów zawitych powodujących wygaśnięcie uprawnień, ponieważ w przypadku takich terminów nie mamy do czynienia z wykonywaniem prawa podmiotowego, które sąd mógłby poddać ocenie.
Chodzi tu bowiem niewątpliwie o wiążącą dla sądu dyspozycję normy prawnej (tu art. 568 § 1 kc) i to o charakterze bezwzględnie obowiązującym, którą to normę sąd ma obowiązek uwzględnić z urzędu, bez potrzeby oczekiwania na zarzut strony przeciwnej (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 marca 2006 r., I ACa 1947/05, Lex nr 196070, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2004r., II CK 270/03, Lex nr 479336 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 8 listopada 2013r., I ACa 645/13, Legalis numer 748973).
Podsumowaniem tego stanowiska jest uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego Izby Cywilnej z dnia 20 czerwca 2013r. (III CZP 2/13, OSNC 2014 nr 2, poz. 10), która wskazuje, iż przepis art. 5 kc nie ma zastosowania do upływu terminu przewidzianego w art. 568 § 1 kc.
Charakter uprawnień z rękojmi przysługujących kupującemu
Różnie kwalifikowany był normatywny charakter uprawnień z rękojmi przysługujących nabywcy. W szczególności wątpliwości dotyczyły normatywnego charakteru uprawnień określonych w art. 560 k.c., a więc prawa odstąpienia od umowy oraz obniżenia ceny. W poglądach tych dość jednolicie ukształtowało się stanowisko, iż jedynie odstąpienie od umowy ma charakter prawa kształtującego, zaś pozostałe wymienione uprawnienia z rękojmi, w tym żądanie obniżenia ceny mają charakter roszczeń. W takim wypadku uprawniony ma możliwość wystąpienia do Sądu z powództwem w celu realizacji swojego roszczenia (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 lipca 2017 r., Sygn. akt I ACa 168/17).
Roszczenia z rękojmi a dochodzenie roszczeń przeciwko sprzedawcy na zasadach ogólnych
Oprócz rękojmi, w przypadku wad rzeczy sprzedanej, możliwe jest dochodzenie roszczeń przeciwko sprzedawcy na zasadach ogólnych, tj. według reguł art. 471 i następnych k.c. i to zarówno obok jednoczesnego korzystania z instytucji szczególnych (art. 566 § 1 k.c.), jak i bez korzystania z tych instytucji. Możliwości dochodzenia przez kupującego roszczenia odszkodowawczego na zasadach ogólnych nie eliminuje choćby utrata przez kupującego uprawnień z tytułu rękojmi za wady rzeczy (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2013 r., III CSK 243/12 LEX nr 1353200, wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 26 stycznia 2016 w Ł. I ACa 959/15, LEX nr 2000518, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 listopada 2011 r ., I ACa 496/11, OSAB 2011/4/25-30).
W myśl art. 363 § 1 k.c., naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. Natomiast stosownie do art. 363 § 2 k.c., o ile naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba iż szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.
W tym miejscu na uwagę zasługuje wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 sierpnia 2017 r. w sprawie I ACa 768/16, w którym to wskazano, iż świadczenie przez sprzedawcę rzeczy dotkniętej wadą stanowi również nienależyte wykonanie zobowiązania, mogące skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą dłużnika na podstawie art. 471 i następnych k.c. W takim przypadku nie jest konieczne dochowanie przez kupującego szczególnych aktów staranności wymaganych przy dochodzeniu uprawnień z rękojmi, natomiast żądający naprawienia szkody zobowiązany jest do wykazania (na nim spoczywa ciężar dowodu) przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, tj.
- okoliczności niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania,
- szkody, w tym jej wysokości,
- normalnego związku przyczynowego pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania przez dłużnika a szkodą wierzyciela.
Z kolei dłużnik może bronić się zarzutem, iż niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności.
Wymagalność i przedawnienie roszczenia odszkodowawczego, dochodzonego na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.) ustalane są przy zastosowaniu reguł określonych w art. 455 k.c. w zw. z art. 120 § 1 zd. 1 k.c. Bieg terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania rozpoczyna się od momentu powstania szkody, która pozostaje w związku przyczynowym ze zdarzeniem, które tę szkodę spowodowało (uchwała z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP 72/13, Legalis). Bieg terminu przedawnienia roszczenia o odszkodowanie z tytułu nienależytego wykonania umowy rozpoczyna się w dniu, w którym szkoda, która powstała w związku z naruszeniem zobowiązania powinna zostać naprawiona, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie. Z tą chwilą w świetle dyspozycji art. 120 § 1 zdanie drugie k.c. w zw. z art. 455 k.c. wierzyciel uzyskuje hipotetyczną możliwość podjęcia czynności zmierzających do postawienia roszczenia w stan wymagalności.
Przelew uprawnień z tytułu rękojmi
Sprzedaż rzeczy przez kupującego nie powoduje przejścia na nabywcę uprawnień z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy; kupujący może jednak przelać na nabywcę uprawnienia do żądania obniżenia ceny, usunięcia wady lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad (tak: uchwała Sądu najwyższego (7) z dnia 5 lutego 2004 r., sygn. akt III CZP 96/03, OSN 2004, Nr 6, poz. 88).
Na temat wad fizycznych rzeczy – czytaj tutaj
Na temat rękojmi za wady nieruchomości – czytaj tutaj
