123 lata - 1, 2 i 3. Proste i łatwa do zapamiętania dla ucznia szkoły podstawowej. Oczywiście można dyskutować nad ilościową i jakościową kwestią kontroli. Kwestię autonomii Królestwa Kongresowego czy Księstwa Warszawskiego, Wielkiego Księstwa Poznańskiego, Wolnego Miasta Kraków, Królestwa Galicji i Lodomerii itd. Ale nie tym się dziś zajmiemy, tylko pierwszą fazą zaborów, mało znaną bo niby nie wydarzyło się wtedy nic ciekawego. Czy to prawda? Nie. Dopiero wtedy wówczas zabory naprawdę nabierały kształtów. Pokutuje mit, iż jednego roku zabrano ogromne tereny Rzeczpospolitej, ale jak nie od razu Rzym zbudowano, tak nie od razu RP zdemontowano. Rozbiory wymagały ogromnej zdolności egzekucyjnej, którą dysponowali zaborcy tylko dlatego, iż działali razem i jednocześnie.
Rozmontowywanie polskiej machiny państwowej po rozbiorach było procesem stopniowym i różniło się w zależności od zaborcy. Przybliżony czas potrzebny na pełne zastąpienie instytucji Rzeczypospolitej przez struktury zaborców wyglądał następująco:
Rosja
- Czas rozmontowywania: ok. 10–20 lat (słaba wydolność rosyjskiej egzekucji, duże tereny, rozproszenie ludności)
- Po I rozbiorze (1772) wprowadzono pierwszych rosyjskich urzędników i stopniowo marginalizowano instytucje polskie.
- Po III rozbiorze (1795) rosyjska administracja zaczęła funkcjonować w pełni, choć jeszcze przez kilkanaście lat istniały lokalne pozostałości systemu Rzeczypospolitej.
- Po 1815 r. (utworzenie Królestwa Polskiego) zachowano proces likwidacji polskiej administracji, ale po 1830 i szczególnie 1863 Rosja przyspieszyła rusyfikację i całkowite podporządkowanie struktur, którego nigdy nie osiągnęła w pełni z powodu egzekwowania przez polskie sądy Kodeksu Napoleona, który był stosowany do 1947 (sic!).
2. Prusy
- Czas rozmontowywania: bardzo szybki, ok. 3–5 lat (małe tereny, kolaboranci niemieckojęzyczni, wydajny reżim urzędowy )
- Prusacy gwałtownie zastępowali polskie urzędy własną administracją – już po I rozbiorze (1772) wprowadzono pruskich urzędników i procedury.
- Po III rozbiorze (1795) struktury państwowe Rzeczypospolitej zostały niemal natychmiast zlikwidowane.
- Polityka germanizacyjna była bardzo konsekwentna i skuteczna od samego początku. Sytuację zaburzyło dopiero ustanowienie Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
3. Austria
- Czas rozmontowywania: ok. 10 lat, ale z istotnymi wyjątkami (średnie terytorium, średnia wydajność, bardzo silne rozproszenie ludności).
- Po I rozbiorze (1772) Austria długo utrzymywała część polskich struktur, zwłaszcza sądownictwo i szkolnictwo.
- Galicja miała pewien stopień autonomii, a język polski był długo oficjalnym
- Dopiero po 1848 r. i reformach administracyjnych cesarstwa wprowadzono pełną unifikację z systemem austriackim, choć np. autonomia galicyjska od 1867 r. przywróciła instytucje lokalne.
Podsumowanie
- Prusy: najszybsze – pełne rozmontowanie w kilka lat.
- Rosja: proces wieloetapowy, zakończony w większości ostatecznie po powstaniach XIX wieku.
- Austria: najdłuższy i najbardziej kompromisowy proces – 100%-owa inkorporacja dopiero po 1848 r.
