Отдельные изменения в избирательной системе Армении

myslsuwerenna.pl 1 неделя назад

Podjęty temat o zmianach w systemie wyborczym Armenii został podyktowany ich regularnością i doraźnością i wpływie na stabilność demokracji w tym państwie. Poza tym, motywacji do napisania artykułu dostarczyła chęć wykazania, iż elity polityczne w Armenii dążyły do zerwania ze spuścizną komunizmu na poziomie rozwiązań w prawie wyborczym.

Podstawowym celem artykułu było wskazanie na temporalny charakter zmian w systemie wyborczym Armenii. Dla autora obszarem badawczym okazał się system wyborczy w ujęciu teoretycznym, jak i praktycznym, ukazanym na casusie Armenii. Hipotezy badawcze zawarte w rozprawie zostały sformułowane w następujący sposób:

Elity polityczne w Armenii usiłowały wykształcić własne rozwiązanie prawa wyborczego;
Elity polityczne dążyły do zerwania z dziedzictwem prawa wyborczego ustanowionego w czasach republiki radzieckiej;
W latach 90. brakowało ściśle określonych ram prawnych funkcjonowania podmiotów politycznych w kampanii wyborczej;
Nowelizacje kodeksu wyborczego uchwalonego w 1999 roku odbywały się regularnie, w krótkim odstępie czasu przed wyborami i miały charakter ad hoc.
Wprowadzenie systemu proporcjonalnego z jedną listą krajową nie wpłynęło na uformowanie się systemu wielopartyjnego;

Francję określa się mianem laboratorium ustrojów. Zachowując wszelkie proporcje i uwarunkowania, a odnosząc się do systemu wyborczego – postradzieckim odpowiednikiem Francji stała się Armenia. Po upadku ZSRR permanentnie dokonywano tam zmian w systemie wyborczym. Dopiero w 1999 roku doszło do uchwalenia kodeksu wyborczego, który był nowelizowany przed każdymi wyborami parlamentarnymi. Omówione rozwiązania prawne i kierunki zmian świadczą o braku stabilizacji na poziomie legislacji wyborczej i systemu politycznego, a także o próbie odcięcia się od przepisów wypracowanych jeszcze w czasie przynależności do ZSRR.

Od 1995 do 2017 roku nastąpiła ewolucja z systemu mieszanego do systemu proporcjonalnego. W wyborach w 1995 i 1999 roku więcej mandatów było przeznaczonych w okręgach z ordynacją większościową, natomiast od elekcji w 2003 roku mieliśmy do czynienia ze zwrotem ku większej liczbie mandatów do zdobycia w okręgach z proporcjonalnym systemem głosowania. Wreszcie, wskutek reformy konstytucyjnej w 2015 roku deputowani zostali wybrani z list partyjnych przy zastosowaniu zasady proporcjonalnej z jednego wielomandatowego okręgu.

System wyborczy – ujęcie teoretyczne

System wyborczy jest to zbiór przepisów wchodzących w skład tzw. prawa wyborczego regulujących sposób przeprowadzenia wyborów, a w szczególności zasady wyłaniania ich zwycięzców i podziału mandatów. Istotne jest to, aby ordynacja wyborcza gwarantowała równe szanse podmiotom politycznym poprzez stworzenie takich przepisów, które będą respektowane w dłuższym okresie czasu i nie będą przedmiotem permanentnych zmian. Taka stabilność systemu wyborczego stwarza realne szanse na równe konkurowanie w przestrzeni politycznej dla wszystkich aktorów i podmiotów politycznych. Jak podkreśla polski politolog Jerzy Wiatr, historia nie zna stabilnie działającego systemu demokratycznego, który funkcjonowałby bez istnienia rywalizujących między sobą partii politycznych. W przestrzeni politycznej wszystkie te kraje, w których regularnie przeprowadzano wybory, gdzie co najmniej dwa obozy, ugrupowania walczyły o głosy wyborców, traktowane były jako demokratyczne. Joseph Schumpeter w pracy „Kapitalizm, socjalizm, demokracja” powszechnie przyjął, iż linią graniczną, która oddziela ustroje demokratyczne od niedemokratycznych jest fakt przeprowadzania rywalizacyjnych i cyklicznych wyborów. Obserwując rzeczywistość polityczną w wielu państwach byłego bloku radzieckiego, w tym w Republice Armenii, narracja Schumpetera wydawała się niekoherentna ze stanem faktycznym.

Aby rywalizacyjne i cykliczne wybory zostały w ogóle przeprowadzone konieczne jest uchwalenie stosownych przepisów, czyli ordynacji wyborczej. W państwach, w których organizowane są wybory do parlamentu, musi istnieć jasno zdefiniowany system norm regulujących szczegółowo prawo do czynnego i biernego uczestnictwa w wyborach, zasady procesu wyłaniania kandydatów, zasady prowadzenia kampanii wyborczej, organizację głosowania, sposób przeliczania głosów na mandaty oraz kontrolę schematy postępowania wyborczego. Całokształt tych norm określany jest mianem systemu wyborczego. Adam Przeworski uważa, iż demokracja to taki system, w którym partie polityczne przegrywają wybory. Jednakże porażka wyborcza nie oznacza ostracyzmu politycznego. Dzięki ściśle określonym zasadom, istnieje możliwość dalszego współzawodnictwa. Podstawową zasadą jest otwarte dla wszystkich współzawodnictwo.

System wyborczy powinien spełniać określone funkcje. Badacz systemów wyborczych Wojciech Sokół wyróżnił trzy podstawowe i uniwersalne funkcje wyborów: zapewnienie i odzwierciedlenie kształtu opinii publicznej w parlamencie, zapewnienie wystarczającego poziomu legitymacji rządzącym elitom oraz zapewnienie możliwości ukształtowania stabilnej i zdolnej do rządzenia większości.

Zwraca uwagę, że nie ma systemu wyborczego, który w pełni umożliwiłby realizację każdej z tych funkcji1. Z jednej strony, pełne odzwierciedlenie poglądów opinii publicznej może doprowadzić do destabilizacji politycznej i problemów z utworzeniem większości rządzącej. Z drugiej zaś strony, wyłonienie stabilnej większości w wyniku zastosowania reguły większościowej może powodować problemy związane z legitymizacją władzy. Systemy wyborcze powodują, iż jedne partie są nadreprezentowane (tzn. uzyskują większy procent mandatów niż oddanych na nie głosów) a inne są niedoreprezentowane (tzw. uzyskują znacznie mniejszą reprezentację parlamentarną, aniżeli wynikałoby to ze skali poparcia społecznego).

Istotny jest sposób przeliczania głosów na mandaty parlamentarne. Wśród naukowców toczy się spór pomiędzy modelem konsocjacyjnym (system proporcjonalny), a modelem westministerskim (systemem większościowym). Największy zwolennik systemu proporcjonalnego, holenderski politolog Arend Lijphart uważa, że podstawowym celem systemu reprezentacji proporcjonalnej jest podział miejsc w parlamencie między partie w sposób jak najbardziej proporcjonalny do uzyskiwanych przez nie głosów. Z kolei, system większościowy charakteryzuje się znaczną prostotą i przejrzystością mechanizmu agregacji głosów i alokacji mandatów.

Kluczowym elementem ordynacji wyborczej jest stosowanie klauzuli zaporowej. Wyznacza próg poparcia niezbędny do udziału w podziale mandatów. Eliminuje te ugrupowania, które nie osiągną wymaganej procentowej liczby głosów. Próg wynosi najczęściej 5% ważnie oddanych głosów w skali całego kraju dla komitetu wyborczego partii politycznej. Głównym celem jest zapobieganie zbędnemu fragmentaryzmowi parlamentarnemu.

System wyborczy w Armenii

System wyborczy w Republice Armenii można określić mianem temporalnego, ponieważ przepisy były poddawane ciągłym modyfikacjom. Pierwsze wolne, demokratyczne i wielopartyjne wybory do parlamentu Armenii odbyły się na przełomie maja i czerwca 1990 roku jeszcze w ramach istniejącego ZSRR. Na podstawie uchwalonej 13 lutego 1990 roku ustawy „O wyborach deputowanych Armeńskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej” odbyły się wybory do Rady Najwyższej ASRR liczącej 260 deputowanych. Wybory zostały przeprowadzone, tak jak w całym ZSRR, w dwóch etapach (20 maja i 3 czerwca 1990 roku) w oparciu o zasadę większościowego systemu wyborczego. Aby uzyskać mandat w pierwszej turze należało otrzymać 50% + 1 głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie otrzymał takiego poparcia, po dwóch tygodniach odbywała się druga tura, w której do zwycięstwa wystarczyła tzw. większość względna. Znacznie została poszerzona lista podmiotów uprawnionych do zgłaszania kandydatów. Nastąpiło odejście od monopolu partii komunistycznej w zgłaszaniu kandydatów i przyznano to prawo także innym ugrupowaniom oraz niezrzeszonym wyborcom. Doprowadziło to do pojawienia się wielu kandydatów niezależnych?. Odnosząc się do tranzytologii należy uznać taką konstrukcję ordynacji za czynnik demokratyzacji ustroju. Według polskiego badacza Marka Barańskiego jest ona możliwa wskutek utracenia legitymizacji przez władzę autorytarną i słabnącą lojalność instytucji publicznych względem reżimu. W 1990 roku w bloku państw radzieckich nastąpił kryzys legitymizacji władz komunistycznych, czego skutkiem były wybory. Ordynacja większościowa miała w zamierzeniu wzmocnić kandydatów partii komunistycznej. Wierchuszka partyjna wychodziła z błędnego założenia, iż wobec słabo zinstytucjonalizowanej opozycji osiągnie zadowalający wynik wyborczy.

Najsilniejszą zorganizowaną formacją opozycyjną był Armeński Ruch Ogólnonarodowy. W pierwszych wolnych wyborach parlamentarnych uzyskał blisko 36% głosów. W parlamencie odgrywał kluczową rolę, a większość jego przedstawicieli weszła w skład prezydium Rady Najwyższej i objęła najwyższe stanowiska w państwie. Lider Lewon Ter–Petrosjan został przewodniczącym parlamentu, by rok później zostać wybranym prezydentem Armenii. Jego najbliższy współpracownik, Wazgen Manukian został premierem. To z ich inicjatywy doszło do referendum niepodległościowego i w konsekwencji jego wyników, do ogłoszenia niepodległości Armenii w 1991 roku.

Niepodległość i kształtowanie fundamentów państwa stało się zasługą politycznych przedstawicieli Armeńskiego Ruchu Ogólnonarodowego, wyłonionych w wyborach parlamentarnych w Armenii w 1990 roku. Tym samym spełniły one fundamentalną rolę w procesie kształtowania niepodległego państwa armeńskiego i przyszłego kształtu jego systemu politycznego. Niepodległa Armenia powstała dzięki wynikom wyborów przedkonstytuujących, które zakończyły się sukcesem zjednoczonej opozycji. Opierał on swój program na hasłach nawołujących do odzyskania niepodległości przez Armenię. Tym samym, elekcja w 1990 roku wpisała się w koncepcje Schumpetera. Demokracja wg. Schumpetera, to układ, w ramach którego podejmowane są decyzje polityczne, który nadaje jednostkom władcze prerogatywy w drodze współzawodnictwa o głosy obywateli. Władza w systemie politycznym spoczywa w ręku elit, które z upoważnienia wyborców podejmują decyzję polityczne. O głosy suwerena ubiegały się różne podmioty, z czego dwa najsilniejsze, czyli komuniści i ARO. Z upoważnienia wyborców ARO dokonał zmian o charakterze niepodległościowym. Ordynacja większościowa doprowadziła do zmian ilościowych i jakościowych w strukturach władzy państwowej.

Przed elekcją w 1995 roku brakowało konstytucji oraz kodeksu wyborczego. W związku z tym, reguły wyborów parlamentarnych nie były znane ani dostępne dla kandydatów. Zgodnie z wcześniej zaproponowaną definicją, ordynacja wyborcza powinna gwarantować równe szanse podmiotom politycznym. Argument a contrario tej tezie stanowi fakt iż dopiero w marcu 1995 roku Rada Najwyższa Armenii przyjęła Ustawę konstytucyjną Republiki Armenii, w której uregulowano jedynie podstawowe kwestie związane z wyborami. Partyjni liderzy do czasu uchwalenia Ustawy Konstytucyjnej nie dysponowali podstawowymi informacjami o zbliżającym się procesie wyborczym. Wpłynęło to na kwestie organizacyjne. Podmioty polityczne stanęły wobec problemów proceduralnych, ponieważ de iure nie istniały przepisy umożliwiające planowanie kalendarza kampanii i opracowanie strategii wyborczej. Wybory parlamentarne zostały wyznaczone na 5 lipca 1995 roku. Dopiero 4 miesiące przed datą wyborów ustalono prawne ramy działań komitetów wyborczych.

Ustawa konstytucyjna Republiki Armenii z marca 1995 roku zmniejszyła liczbę posłów z 260 do 190 deputowanych. Skróciła kadencje Rady Najwyższej z 5 do 4 lat. System wyborczy opierał się na ordynacji mieszanej. 150 deputowanych miało miało zostać wybranych w systemie większościowym z jednomandatowych okręgów wyborczych, a pozostałych 40 w systemie proporcjonalnym z list partyjnych z okręgu wyborczego, którym była cała Armenia. Wprowadzenie list partyjnych i systemu proporcjonalnego stanowiło krok ku zwiększeniu pluralizmu politycznego oraz efektywnej liczby partii politycznych w parlamencie, przynajmniej w porównaniu z wyborami w 1990 roku, które odbywały się bez wyjątków, według ordynacji większościowej. Innowacją było implementowanie 5% klauzuli zaporowej.

Obserwując proces zmian w systemie wyborczym w 1995 roku trzeba zauważyć, że elity polityczne w Armenii dążyły do uwolnienia się od dorobku ZSRR. Takim z pewnością były przepisy wyborcze uchwalone w 1990 roku, a więc wtedy, kiedy Armenia była jeszcze republika radziecką. Zabrakło jednak odpowiedniego vacatio legis, a nowy system wyborczy został zaimplementowany ad hoc i nie ukształtował stabilnego systemu politycznego. Ewidentnie występowała konieczność formalno-prawnego uregulowania kwestii wyborczych w akcie prawnym.

Dopiero 9 lat po pierwszych konfrontacyjnych wyborach parlamentarnych, tj. 5 lutego 1999 roku uchwalono Kodeks prawa wyborczego. Przyjęty kodeks prawa wyborczego poza regulacją wyborów do parlamentu określił również tryb przeprowadzania wyborów prezydenckich i samorządowych. Armenia dołączyła do grupy państw, w których zasady oraz tryb przeprowadzania wyborów zostały unormowane kompleksowo w jednym obszernym akcie normatywnym. Sam kodeks nowelizowano w latach 2002, 2007 oraz 2011. Nowy kodeks wprowadzono 1 czerwca 2016 roku.

Wiele zmian zachodziło w systemie głosowania i podziału mandatów. System mieszany wpisał się w wyborczą tradycję Armenii do czasu uchwalenia konstytucji w referendum w 2015 roku. Jednak często dochodziło do zmian w proporcji podziału mandatów. Nastąpiła ewolucja w stronę systemu proporcjonalnego, według którego była wybierana coraz większa liczba deputowanych, aż do całkowitej rezygnacji z formuły większościowej od wyborów w 2017 roku. W przyjętym 5 lutego 1999 roku kodeksie wyborczym przewidziano wybranie 131-osobowego parlamentu w systemie mieszanym, 80 deputowanych wybieranych większością głosów w okręgach jednomandatowych, a 51 w formule proporcjonalnej w jednomandatowym okręgu obejmującym cały kraj. Ten podział oceniono jako kontrowersyjny i po miesiącu uległ zmianie. Ostatecznie przyjęto, iż 56 deputowanych wybieranych będzie w systemie proporcjonalnym w jednym ogólnokrajowym okręgu wyborczym spośród kandydatów na partyjnych listach wyborczych, a 75 deputowanych wybieranych będzie w systemie większościowym w jednomandatowych okręgach wyborczych. Według nowelizacji w roku 2002, w przyszłorocznych wyborach 75 deputowanych miało zostać wybranych w systemie proporcjonalnym, a 56 w systemie większościowym. Nowe regulacje w maju 2007 roku zwiększyły liczbę mandatów do uzyskania w wyborach proporcjonalnych w jednym okręgu wielomandatowym do 90. Zmniejszyło to liczbę mandatów do uzyskania w systemie większościowym do 41. W związku z tym ponad 68% mandatów obsadzono w systemie proporcjonalnym. Okręgi większościowe były negowane przez opozycję, która zarzucała, iż elekcja w JOW-ach generuje największą liczbę nieprawidłowości1. Zasadnicze zmiany wprowadziła Konstytucja Armenii z 2015 roku. Wyłonione w wyborach parlamentarnych w 2017 roku Zgromadzenie Narodowe składało się ze 101 deputowanych. Wszyscy deputowani zostali wybrani z list partyjnych przy zastosowaniu zasady proporcjonalnej z jednego wielomandatowego okręgu. Roszczenia opozycji zostały więc zaaprobowane. Autor rozprawy pt. ,,Transformacja ustrojowa w Armenii w latach 1991-2016” Krzysztof Fedorowicz słusznie antycypował negatywny wpływ przejścia do systemu proporcjonalnego:

Dojdzie do znacznego upartyjnienia życia politycznego i dalszej marginalizacji inicjatyw obywatelskich, rodzących się ad hoc przy okazji wystąpienia sytuacji kryzysowych, a z drugiej strony do dalszej marginalizacji opozycji16.

Wybory parlamentarne 2 kwietnia 2017 roku doprowadziły do konsolidacji sceny politycznej w Armenii. Liczba ugrupowań reprezentowanych w parlamencie zmniejszyła się o połowę (do czterech), a rządząca Republikańska Partia Armenii (HHK) uzyskała wynik pozwalający na samodzielne sformowanie rządu. Zwycięstwo HHK oznaczało zarazem zabetonowanie istniejącego układu oligarchiczno-politycznego. Proporcjonalność wyborów w przypadku Armenii nie doprowadziła do wyłonienia reprezentatywnego składu parlamentu i ograniczenia efektu dysproporcjonalności. Po wyborach w 2017 roku nie ukształtował się także wcale system wielopartyjny, gdyż w podziale mandatów uczestniczyły tylko 4 ugrupowania.

Jeśli chodzi o bierne i czynne prawo wyborcze, to na mocy kodeksu z 1999 roku przysługiwało ono osobom posiadającym armeńskie obywatelstwo, jeżeli najpóźniej w dniu wyborów miały ukończone 18 lat. Prawo takie posiadały także osoby posiadające armeńskie obywatelstwo i przebywające poza granicami państwa. Czynnego prawa wyborczego nie posiadały osoby ubezwłasnowolnione, skazani wyrokiem sądu lub odbywający karę pozbawienia wolności. Bierne prawo wyborcze posiadały osoby, które ukończyły 25 lat i miały obywatelstwo armeńskie od co najmniej 5 lat. Należy wspomnieć o zasadzie incompatibilitas, która zabrania aby deputowany zajmował inne stanowisko państwowe lub wykonywał inną funkcję odpłatnie, z wyjątkiem działalności naukowej, dydaktycznej lub twórczej18. Kodeks uchwalony 1 czerwca 2016 roku ograniczył czynne prawo wyborcze obywatelom Armenii, którzy nie są zameldowani na terytorium Republiki. Żeby wziąć udział w wyborach obligatoryjnie trzeba być zarejestrowanym w Rejestrze Wyborczym Republiki Armenii, który obejmuje tylko i wyłącznie obywateli zamieszkujących daną gminę w Armenii. Do przekształceń doszło w instytucji biernego prawa wyborczego, który swoim zasięgiem zaczął obejmować głównie osoby, które są związane obywatelstwem tylko z Armenią, miejscem pobytu czy językiem. Bierne prawo przysługuje osobom, które ukończyły 25. rok życia i od co najmniej czterech lat posiadają obywatelstwo Armenii, i w tym czasie nie posiadały żadnego innego obywatelstwa oraz co najmniej cztery lata nieprzerwanie zamieszkiwały Armenię. Ponadto, takie osoby muszą władać językiem ormiańskim.

Próbując znaleźć stały element w systemie wyborczym w Armenii po 1990 roku należy wskazać na 5% klauzulę zaporową dla komitetów wyborczych. Z czasem wprowadzono 7% próg wyborczy dla koalicji wyborczych.

Wybory w Armenii przeprowadzane są w dniu wolnym od pracy, zwykle w sobotę, co ma gwarantować wysoką frekwencję wyborczą. Wyborcy oddają swoje głosy w siedzibach obwodowych komisji wyborczych, które są tworzone dla co najmniej trzech tysięcy wyborców. Z racji tego, iż w wyborach w latach 1995-2012 obowiązywał mieszany system wyborczy, to każdy wyborca dysponował dwoma głosami. Jeden głos na listę partii politycznych w okręgu wielomandatowym i drugi na kandydata ubiegającego się o mandat w okręgu jednomandatowym. Oba głosy nie były ze sobą powiązane. W okręgach jednomandatowych mandat zdobywał kandydat, na którego oddano więcej głosów niż na kontrkandydata. Obowiązywała więc zasada większości względnej. W rozdziale mandatów według proporcjonalnej metody liczenia głosów brały udział tylko te komitety partii politycznych, na których listy oddano co najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali całego kraju, a 7% dla koalicji wyborczych.

Interesującym novum w prawie wyborczym była kaucja jaką wpłacali kandydaci i komitety wyborcze. Gdy głosowanie odbywało się w formule większościowej, to wówczas kaucja zwracana była temu kandydatowi, który uzyskał co najmniej 5% ważnych oddanych głosów w okręgu. Okazuje się, iż zauważalna była w tej konwencji namiastka systemu westminsterskiego na wzór rozwiązań w Wielkiej Brytanii, albowiem w Zjednoczonym Królestwie funkcjonuje analogiczna zasada. w tej chwili do odzyskania kaucji wystarczy, by komitet zdobył co najmniej jeden mandat.

Nowy kodeks wyborczy wprowadził kilka nowatorskich procedur:

zasadę wydzielenia przez partie i bloki czterech mandatów przeznaczonych dla przedstawicieli czterech największych mniejszości narodowych Armenii zgodnie z wynikami ostatniego spisu narodowego.
gdy jedna partia uzyska więcej niż 2/3 mandatów w parlamencie, to pozostałe partie otrzymują dodatkowe mandaty, aby łącznie posiadać nie mniej niż 1/3 mandatów w Zgromadzeniu Narodowym.
reguluje kwestię powołania koalicji rządowej. Partie, które uzyskały największą liczbę mandatów mogą utworzyć rządową koalicję. Nie może składać się z więcej niż trzech partii.

Jeżeli powstała koalicja dysponuje większością mandatów nie większą niż 54%, to otrzymuje dodatkowe mandaty do momentu osiągnięcia przewagi mandatów powyżej 54%. jeżeli nie powstanie koalicja rządowa, to Centralna Komisja Wyborcza ogłasza drugą turę wyborów (28 dni po pierwszej turze), w której udział biorą dwie partie/bloki, które uzyskały największą liczbę głosów.

Zakończenie

Rozpad ZSRR na tzw. państwa postradzieckie spowodował wieloetapowy i rozciągnięty w czasie proces transformacji ustrojowej. Byłe republiki radzieckie od początku swojego funkcjonowania na arenie międzynarodowej, jako niepodległe państwa, stanęły przed koniecznością przeprowadzenia radykalnych reform politycznych, społecznych i gospodarczych. Rozpoczęty proces transformacji obszaru poradzieckiego okazał się jednak bardziej złożony i skomplikowany, niż w przypadku państw Europy Południowej i Ameryki Łacińskiej. Również systemy wyborcze tychże państw ewoluowały.

Celem artykułu było wskazanie na proces zmian w systemie wyborczym Republiki Armenii po upadku ZSRR. W pierwszej kolejności zostało przedstawione teoretyczne ujęcie systemu wyborczego oraz procesów demokratycznych. Nie bez przyczyny postawiono tezę o znaczeniu wyniku wyborów parlamentarnych w 1990 roku, jeszcze gdy Armenia administracyjnie przynależała do ZSRR. Analiza dowiodła, że przeprowadzone głosowanie w oparciu o system większościowy okazało się błędem dla partii komunistycznej, która zakładała, że wskutek słabości organizacyjnej opozycja nie będzie w stanie zdobyć większej liczby mandatów. Nastąpiło odejście od monopolu partii komunistycznej w zgłaszaniu kandydatów i przyznano to prawo także innym ugrupowaniom oraz niezrzeszonym wyborcom. Doprowadziło do pojawienia się wielu kandydatów niezależnych.

Prawdziwa okazała się być hipoteza o próbach zerwania z dziedzictwem komunizmu na płaszczyźnie prawa wyborczego. Elity polityczne próbowały wykształcić nowe rozwiązania prawno-wyborcze, wprowadzając system mieszany. Stosunkowo późno, bo w 1999 roku zaimplementowano kodeks wyborczy, który wytyczył ramy prawne dla podmiotów i aktorów politycznych. Przeprowadzona analiza potwierdziła tezę o pernamentności zmian w systemie wyborczym.

Przed każdą elekcją parlamentarną dokonywano nowelizacji kodeksu wyborczego. Ewolucja dotyczyła przede wszystkim liczba parlamentarzystów, kadencji Zgromadzenia Narodowego oraz systemu głosowania ustalono, iż doszło do reorientacji, z systemu mieszanego z przewagą większościowego systemu liczenia głosów, przez więcej mandatów do zdobycia w okręgu proporcjonalnym, aż po całkowite zerwanie z ordynacją mieszaną i wprowadzeniem jednego okręgu wyborczego z proporcjonalną metodą obliczenia głosów. Armenia podążyła za światowym trendem, tj. w kierunku systemu proporcjonalnego liczenia głosów, lecz z jedną ogólnokrajową listą wyborczą. Ustawodawcy nie zdecydowali się więc na podział na okręgi według konkretnych regionów, gdzie o liczbie mandatów dla danych komitetów decydują różnorodne uwarunkowania historyczne, ekonomiczne, kulturowe czy religijne, które odzwierciedlają różnice w poparciu. Wiele zmian miało charakter doraźny i ad hoc.