Opis stanu faktycznego
Wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z 22.11.2021 r., IV K 758/21, M.K. został uznany za winnego czynu z art. 178a § 1 i 4 KK, za który wymierzono mu karę roku pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres próby wynoszący 4 lata.
Apelację od wyroku wniósł prokurator, zaskarżając go w całości na niekorzyść oskarżonego i zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia o karze, mogących mieć wpływ na jego treść, a polegający na wyrażeniu błędnego poglądu, iż wobec M.B. zachodzi pozytywna prognoza kryminologiczna oraz zachodzą szczególne okoliczności przemawiające za warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności, o których mowa w art. 69 § 4 KK, podczas gdy adekwatna ocena okoliczności sprawy, postawy oskarżonego i jego stosunku do norm prawnych, stopnia zawinienia i społecznej szkodliwości czynu nie pozwalają na uznanie jej za wystarczającą dla osiągnięcia wobec oskarżonego celów kary.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z 1.3.2022 r., XXIII Ka 64/22, utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.
Kasację na niekorzyść skazanego wniósł Prokurator Generalny, zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie: art. 433 § 2 KPK i art. 457 § 3 KPK; art. 433 § 1 i 2 KPK w zw. z art. 434 § 2 KPK w zw. z art. 440 KPK, polegające na przeprowadzeniu wadliwej kontroli odwoławczej.
Prokurator Generalny wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w K. w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie temu sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego na niekorzyść, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się oczywiście zasadna, co umożliwiło jej rozpoznanie na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK. Oba zarzuty kasacji zasługują na uwzględnienie i oba są zasadne w stopniu oczywistym.
Odnosząc się do pierwszego z zarzutów, należy wskazać, iż zgodnie z art. 69 § 4 KK wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a § 4 KK sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach. Wymaga to powołania tego przepisu w podstawie prawnej wymiaru kary (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10.1.2019 r., III KK 531/17, Legalis).
W sprawie M.B. sąd odwoławczy wskazał, iż sąd I instancji „pominął” art. 69 § 4 KK w podstawie wymiaru kary. Mimo takiego spostrzeżenia sąd okręgowy nie uzupełnił podstawy wymiaru kary o ten przepis. Rozpoznając co do istoty zarzut błędu w ustaleniach faktycznych w zakresie pozytywnej prognozy kryminologiczno-społecznej oskarżonego, sąd odwoławczy odniósł się do typowych okoliczności mających wpływ na tę prognozę: wcześniejszej karalności, wyrażenia żalu przez oskarżonego za jego czyn, przyznania się do winy, możliwości osiągnięcia celów resocjalizacyjnych w warunkach wolnościowych. Jednak sąd okręgowy nie powołał się na jakąś okoliczność, która wskazywałaby na to, iż sytuacja oskarżonego nosi miano „szczególnej”, uzasadniającej warunkowe zawieszenie wykonania kary dla sprawcy występku z art. 178a § 4 KK. Nierzetelność kontroli odwoławczej w zakresie zastosowania instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary w stosunku do sprawcy przestępstwa z art. 178a § 4 KK była zatem dwojaka: po pierwsze polegała na „zatrzymaniu” się jedynie na wskazaniu, iż sąd I instancji pominął art. 69 § 4 KK w podstawie wymiaru kary, i braku podjęcia jakichkolwiek działań w zakresie skorygowania tej podstawy, po drugie uwidaczniała się w braku wykazania, iż w stosunku do M.B. zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek, o którym mowa w art. 69 § 4 KK, w sytuacji gdy w zarzucie apelacyjnym prokurator wprost podnosił brak ustaleń w tym przedmiocie.
W ocenie Sądu Najwyższego sąd odwoławczy błędnie zinterpretował niefortunnie sformułowany wniosek apelacji prokuratora. Treść zarzutu apelacyjnego i jego uzasadnienie prowadzą do wniosku, iż prokurator zmierzał do wyeliminowania rozstrzygnięcia o warunkowym zawieszeniu wykonania kary i wymierzenia oskarżonemu kary 6 miesięcy więzienia bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Nie można zapominać, iż wniosek apelacji nie wiąże sądu odwoławczego. Tym samym nie można podzielić stanowiska zawartego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, iż do korekty wyroku konieczne było podniesienie zarzutu rażącej niewspółmierności kary. Niewątpliwie podzielenie przez sąd odwoławczy stanowiska prokuratora, iż co do oskarżonego nie zachodzi pozytywna prognoza kryminologiczno-społeczna, uprawniało ten sąd do zmiany wyroku przez rezygnację z zastosowania instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary.
Podsumowując, uznanie zasadności pierwszego zarzutu kasacji Prokuratora Generalnego nie przesądza rozstrzygnięcia w zakresie kary, jakie powinien podjąć sąd okręgowy po ponownym rozpoznaniu sprawy w instancji odwoławczej. Sąd odwoławczy powinien rzetelnie rozpoznać zarzuty apelacji prokuratora, dostrzegając jednocześnie, iż zastosowanie zawieszenia wykonania kary więzienia w odniesieniu do sprawcy przestępstwa z art. 178 § 4 KK jest dopuszczalne jedynie „w szczególnie uzasadnionych wypadkach”. Sąd ten będzie zatem zobowiązany nie tylko rzetelnie rozpoznać zarzut błędu w ustaleniach faktycznych wskazujący na brak pozytywnej prognozy kryminologicznej w odniesieniu do M.B., ale także zbadać, czy rzeczywiście w sprawie zachodzi szczególny wypadek uzasadniający zastosowanie warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności. o ile sąd ten dojdzie do przekonania, iż taki wypadek zachodzi, i zdecyduje się na zastosowanie instytucji probacyjnej z art. 69 KK, to będzie zobowiązany powołać także art. 69 § 4 KK w podstawie prawnej zastosowania tego środka probacyjnego. Oczywiście zasadny jest również zarzut drugi kasacji. M.B. wymierzono karę roku pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres próby wynoszący 4 lata. Tymczasem zgodnie z art. 70 § 1 KK zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się wyroku. W stosunku do M.B. nie było możliwe orzeczenie dłuższego okresu próby, o którym mowa w art. 70 § 2 KK bądź w art. 60 § 5 KK. W myśl art. 70 § 2 KK w wypadku zawieszenia wykonania kary wobec sprawcy młodocianego oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, okres próby wynosi od 2 do 5 lat. Natomiast przepis art. 60 § 5 KK normuje sposób nadzwyczajnego złagodzenia kary w wypadkach określonych w art. 60 § 3 i 4 KK i przewiduje możliwość warunkowego zawieszenia kary więzienia do lat 5 na okres wynoszący do 10 lat, o ile sąd uzna, iż mimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa. Żadna z tych sytuacji nie zachodzi w tej sprawie. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 9.8.2017 r., II KK 199/17, Legalis, obraza art. 70 § 1 KK z natury rzeczy jest rażącym naruszeniem prawa. Wpływ tego uchybienia na treść wyroku jest ewidentny, bowiem w jego następstwie dochodzi do warunkowego zawieszenia wykonania kary orzeczonej wobec oskarżonego na okres próby przekraczający górną granicę zakreśloną w ustawie.
Ponownie rozpoznając sprawę w instancji odwoławczej w zakresie rozstrzygnięcia o karze, Sąd Okręgowy w K. rzetelnie rozpozna apelację prokuratora wniesioną na niekorzyść oskarżonego i prawidłowo zastosuje instytucje prawa karnego materialnego, uwzględniając uwagi poczynione w tym uzasadnieniu.
Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy warto wskazać, iż w apelacji prokurator nie podniósł zarzutu dotyczącego nadmiernie długiego okresu próby. Niemniej sąd odwoławczy miał możliwość korekty wyroku w określonym zakresie, co mogło nastąpić w trybie art. 433 § 1 KPK w zw. z art. 434 § 2 KPK, w zw. z art. 440 KPK. Jest oczywiste, iż w myśl dyspozycji art. 434 § 2 KPK środek odwoławczy wniesiony na niekorzyść oskarżonego może spowodować orzeczenie także na korzyść oskarżonego, pod warunkiem iż zachodzą przesłanki określone w art. 440 KPK. Niewątpliwie orzeczenie dłuższego od przewidzianego w ustawie okresu próby sprawia, iż orzeczenie jest rażąco niesprawiedliwe, a korekta tego okresu – jego skrócenie, tak aby odpowiadał warunkom wskazanym w art. 70 § 1 KK – z natury rzeczy byłaby działaniem na korzyść oskarżonego. Sąd odwoławczy powinien więc, zgodnie z dyspozycją art. 433 § 1 KPK, rozpoznać sprawę w szerszym niż wynikający z treści zarzutu zakresie.
