Литературные меценаты 2025 года и их связь с королевским искусством

Bogumił M. Woźniakowski, Forum Myśli Wolnej, zima 2025. Na zdjęciu A.Słonimski

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej na szesnastym posiedzeniu 24 lipca 2024 roku przyjął uchwałę o patronach roku 2025 – zostali nimi literaci: Stefan Żeromski (1864-1925) i Antoni Słonimski (1895-1976).

W 2025 roku przypada 100 rocznica śmierci Żeromskiego, jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy, duchowego autorytetu polskiej inteligencji przełomu XIX/XX w. autora opowiadań, powieści, dramatów i reportaży, które ukształtowały narodowe myślenie wielu pokoleń Polaków. W uzasadnieniu uchwały wskazano, iż „Stefan Żeromski był twórcą przekonanym o doniosłej funkcji literatury, wierzył bowiem w szczególne posłannictwo pisarza i w jego odpowiedzialność za kształtowanie losu narodu i Ojczyzny”.
Rok 2025 to również 130 rocznica urodzin Słonimskiego poety, pisarza, świetnego felietonisty, krytyka literackiego i teatralnego, jak też tłumacza i publicysty.
Wyrażając uznanie dla jego artystycznego dorobku podkreślono w uchwale, iż „był jednym ze współtwórców pierwszej w wolnej Polsce kawiarni literackiej „Pod Pikadorem”, a niedługo później – grupy poetyckiej „Skamander”. Był także współzałożycielem pierwszej w Polsce organizacji ochrony praw autorskich, znanej dziś jako Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych. W czasie II wojny światowej przebywał na emigracji; w latach 1948–1951 był dyrektorem Instytutu Kultury Polskiej w Londynie, w latach 1956–1959 prezesem Związku Literatów Polskich, autorem i sygnatariuszem Listu 34 (1964) oraz sygnatariuszem Listu 59 (1975).
Za uchwałą dotyczącą Żeromskiego głosowało 443 posłów; za było 441, przeciw 1 (Konfederacja), wstrzymał się 1 (Konfederacja), nie głosowało 17; natomiast za uchwałą dotyczącą Słonimskiego głosowało 443; za było 425, przeciw 4 (Konfederacja), wstrzymało się 14 (Konfederacja), nie głosowało 17.
Zarówno Żeromski (pośrednio) jak i Słonimski (bezpośrednio) byli związani z wolnomularstwem.
Istotną rolę w życiu Żeromskiego, zarówno prywatnym jak i w twórczości, odegrał jego szwagier Rafał Radziwiłłowicz (1860-1929), lekarz psychiatra, jeden z czołowych polskich wolnomularzy i jeden z pierwszych Polaków w XX w., którzy zostali przyjęci do masonerii. W jego wypadku nastąpiło to w paryskiej Loży „Les Rénovateurs” w listopadzie 1909r., tam też w styczniu 1910 r. uzyskał stopień
Mistrza. W czerwcu 1910 r. był on założycielem Loży „Wyzwolenie” w Warszawie, należącej do Wielkiego Wschodu Francji, jednej z pierwszych lóż na ziemiach polskich w XX w. (szerzej o odrodzeniu Sztuki Królewskiej na ziemiach polskich na początku XX w. pisałem w nr 88 FMW), a po odzyskaniu niepodległości piastował m.in. godność Wielkiego Mistrza Wielkiej Loży Narodowej Polski (1920-1922) oraz członka Rady Najwyższej Polski, gdzie do końca życia piastował godność Mówcy.
Żeromski poznał Radziwiłłowicza około roku 1890 w Nałęczowie, gdzie tenże pracował w tamtejszym Zakładzie Leczniczym. Tam też poznał jego siostrę Oktawię Rodkiewicz (1862-1928). Oktawia była młodą wdową (jej pierwszy mąż Henryk Rodkiewicz (1837-1889) zmarł dwa lata po ich ślubie) z dzieckiem – córką Henryką (1889-1940). Oktawia pełniła wówczas funkcję administratorki Zakładu Leczniczego.
Żeromski był od Oktawii młodszy i uboższy. Kiedy się poznali, pracował jako nauczyciel szlacheckich dzieci. Związek ten nie odpowiadał jej matce i jej ojczymowi, którzy uważali, iż należy się jej lepsza partia niż biedny guwerner (zresztą oboje zbojkotowali ich ślub). Jedynym z jej rodziny, który aprobował ten związek, był właśnie Rafał. On z wyrozumiałością potraktował uwagio braku podstaw materialnych do ożenku. Gdy Żeromski listownie poinformował o projektowanym…

przeczytaj więcej: