Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji, działająca w ramach Rady Europy, opublikowała raport poświęcony problematyce rasizmu i dyskryminacji we Włoszech. Włochy są silnie krytykowane za brak promocji równości „osób LGBTI” oraz nauczania o tzw. tożsamości płciowej (gender identity) w programach szkolnych czy profilowanie rasowe osób pochodzenia afrykańskiego przez funkcjonariuszy organów ścigania.
Komisja ocenia realizację postulatów ruchu LGBT
Europejska Komisja przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (European Commission against Racism and Intolerance, ECRI) jest organem Rady Europy (Council of Europe), odpowiedzialnym za monitorowanie przestrzegania praw człowieka, wyspecjalizowanym w kwestiach dotyczących walki z rasizmem, dyskryminacją, ksenofobią, antysemityzmem i nietolerancją. W ramach swojej działalności Komisja prowadzi obserwację poszczególnych państw i analizuje sytuację w zakresie rasizmu i nietolerancji oraz formułuje sugestie i propozycje sposobu radzenia sobie ze wskazanymi problemami. Monitoring poszczególnych państw odbywa się w pięcioletnich cyklach i dotyczy wszystkich państw członkowskich Rady Europy, począwszy od 1998 roku. Metody pracy nad przygotowaniem raportów obejmują analizę dokumentacji, wizytę w danym kraju, a następnie przeprowadzenie poufnego dialogu z władzami krajowymi.
W październiku tego roku Komisja opublikowała raport poświęcony szeroko pojmowanemu zjawisku rasizmu i nietolerancji we Włoszech. Dokument, przygotowany w ramach mającej miejsce co 5 lat ewaluacji, odnosi się do szeregu różnych kwestii dotyczących poszanowania praw człowieka, mowy nienawiści oraz przestępstw z nienawiści czy integracja i włączenie społeczne. Zawarto tam również rekomendacje odnośnie poszczególnych zagadnień. Raport obejmuje swym zakresem czasowym wydarzenia z przedziału od końca 2018 roku do 11 kwietnia 2024 roku.
W dokumencie zauważa się, iż Włochy poczyniły „pewne postępy” oraz „opracowały dobre praktyki w wielu dziedzinach” od momentu przyjęcia poprzedniej edycji raportu. Autorzy dokumentu odnotowują z zadowoleniem m.in. wprowadzenie „edukacji obywatelskiej” jako samodzielnego przedmiotu szkolnego oraz podejmowanie wielu inicjatyw, mających na celu włączenie nauczania historii i kultury żydowskiej do szkół. Pozytywnie ocenia się także wprowadzenie systemu gromadzenia danych dotyczących przypadków nękania w szkołach (w tym ze względu na pochodzenie etniczne i orientację seksualną) oraz postępy w zakresie uznawania związków partnerskich osób tej samej płci, przyjęcia krajowej „strategii LGBT+” czy zapewnienia wysokiej jakości informacji na temat opieki zdrowotnej „pacjentom transpłciowym” i ich rodzinom. Ponadto, zauważa się również wprowadzenie systemowego wsparcia finansowego dla organizacji, zajmujących się przeciwdziałaniem „dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową, w tym schronisk dla ofiar przemocy LGBTI”. Na plus Komisja ocenia też podjęcie przez Włochy „znacznych wysiłków” w celu ostrzeżenia młodych ludzi o zagrożeniach związanych z mową nienawiści w Internecie, co przejawia się m.in. poprzez kampanie uświadamiające i działania prowadzone w szkołach i innych miejscach odwiedzanych przez młodych ludzi. Z pozytywnym odzewem spotkały się również działania Włoch nakierunkowane na zwalczanie antysemityzmu, zwiększenie zdolności funkcjonariuszy organów ścigania do zwalczania przestępstw z nienawiści czy wysiłki na rzecz zapewnienia migrantom dostępu do opieki zdrowotnej.
Twórcy raportu podnoszą, iż pomimo wcześniejszych wezwań i zaleceń Komisji ECRI, włoskie programy nauczania przez cały czas nie uwzględniają nauczania na temat promowania równości „osób LGBTI”, „tożsamości płciowej” oraz „orientacji seksualnej”. Taki stan rzeczy nazywa się mianem „niedociągnięć” (shortcomings), wskazując jednocześnie na akcje zachęcania szkół do wzięcia udziału w doraźnych inicjatywach, takich jak obchody Międzynarodowego Dnia Walki z Homofobią, Bifobią i Transfobią czy inicjatywy społeczeństwa obywatelskiego mające na celu wspieranie szkół w nauczaniu przedmiotów związanych z postulatami ruchu LGBT. Z drugiej strony autorzy dokumentu zauważają, iż opisane powyżej wydarzenia i inicjatywy spotykają się z silnym oporem społecznym ze strony środowisk konserwatywnych, które zarzucają ich twórcom promowanie ideologii gender. W tym kontekście Komisja ECRI z zadowoleniem przyjmuje fakt, iż krajowa „strategia LGBT+” na lata 2022-2025 wzywa do włączenia modułów dotyczących dyskryminacji „osób LGBTI” do programu edukacji obywatelskiej (pkt 9).
Nie jest łatwo „zmienić płeć”
Następnie autorzy raportu zwracają uwagę na trudności związane z procedurą prawnego uznania płci, wskazując przy tym, iż jest ona przez cały czas dokonywana przed sądem oraz uznawana za niepotrzebnie skomplikowaną, długotrwałą i nadmiernie zmedykalizowaną. W raporcie zwraca się uwagę, iż jakkolwiek prawne uznanie płci nie wymaga już interwencji chirurgicznej i sterylizacji, to przez cały czas obowiązkowe jest uzyskanie diagnozy dysforii płciowej od psychologa i – co do zasady – poddanie się leczeniu endokrynologicznemu. Autorzy dokumentu odnotowują w pozytywnym tonie, iż wiele instytucji i firm zaczęło stosować praktyki „alias careers”, polegających na umożliwieniu osobom w trakcie procesu zmiany płci używania nowej tożsamości (pkt. 25). Ponadto, Komisja zaleca Włochom, aby proces prawnego uznawania płci był szybki, przejrzysty i dostępny oraz aby nie był uzależniony od „urągających wymogów”, takich jak procedury medyczne i / lub diagnozy zdrowia psychicznego (s. 13).
Z drugiej strony Włochy mają podjąć działania w celu „opracowania i przyjęcia szczegółowych przepisów zakazujących niepotrzebnych z medycznego punktu widzenia operacji «normalizujących» płeć i innych nieterapeutycznych zabiegów do czasu, gdy dziecko międzypłciowe (intersex child) będzie w stanie uczestniczyć w podejmowaniu decyzji, w oparciu o zasadę swobodnej i świadomej zgody” (s. 14).
Penalizacja „mowy nienawiści”
Następnie Komisja rekomenduje Włochom wdrożenie obowiązkowych programów nauczania na wszystkich poziomach edukacji, obejmujących „kwestie równości osób LGBTI w sposób, który jest wrażliwy, dostosowany do wieku i łatwy do zrozumienia, a dyskusje na temat równości osób LGBTI są oparte na dowodach i kładą szczególny nacisk na równość, różnorodność i integrację” (s. 9).
ECRI zaleca ponadto, aby osoby publiczne, w tym urzędnicy wysokiego szczebla i politycy ze wszystkich stron, byli zdecydowanie zachęcani do zajęcia szybkiego, stanowczego i publicznego stanowiska przeciwko wyrażaniu rasistowskiej i „LGBTI – fobicznej” (LGBTI phobic) mowy nienawiści oraz reagowania na wszelkie takie wypowiedzi dzięki „kontr-mowy” i „mowy alternatywnej”, a także do promowania zrozumienia między społecznościami, w tym poprzez wyrażanie solidarności z osobami będącymi celem mowy nienawiści (s.18).
Komisja rekomenduje Włochom przyjęcie prawodawstwa dotyczącego mowy nienawiści i przestępstw z nienawiści. W ocenie Komisji, proponowane prawodawstwo powinno w szczególności zapewnić, by przepisy prawa karnego wyraźnie uwzględniały kolor skóry, język, orientację seksualną, tożsamość płciową (gender identity) i cechy płciowe jako przyczyny zachowania i dyskryminacji, które można uznać za okoliczność obciążającą przy określaniu odpowiednich kar (s. 19). Autorzy raportu odwołują się tutaj do zalecenia ogólnego ECRI nr 7 w sprawie krajowego ustawodawstwa dotyczącego zwalczania rasizmu i dyskryminacji rasowej oraz zalecenia ogólnego nr 17 w sprawie zapobiegania i zwalczania nietolerancji i dyskryminacji wobec osób LGBTI.
Szybsze procedury migracyjne
Następnie Komisja ECRI zaleca, aby władze zapewniły wszystkim beneficjentom ochrony międzynarodowej, a także innym uprawnionym migrantom, możliwość szybkiego uzyskania zezwoleń na pobyt i dokumentów tożsamości (s. 25). Rekomenduje się również, jako kwestię priorytetową, aby władze niezwłocznie zleciły kompleksowe i niezależne badanie w celu wykrycia i rozwiązania wszelkich praktyk profilowania rasowego przez funkcjonariuszy organów ścigania, mających wpływ w szczególności na Romów i osoby pochodzenia afrykańskiego (s. 29).
Premier Giorgia Meloni, odnosząc się do zarzutów o profilowanie rasowe, stwierdziła, iż „nasze siły bezpieczeństwa składają się z mężczyzn i kobiet, którzy każdego dnia pracują z oddaniem i poświęceniem, aby zagwarantować bezpieczeństwo wszystkim obywatelom, bez różnicy”. Prezydent Sergio Mattarella, wyraził swoje zdumienie oskarżeniami zawartymi w raporcie podczas rozmowy telefonicznej z szefem policji a Antonio Tajani, wicepremier i minister spraw zagranicznych, powiedział, iż poinstruował przedstawiciela Włoch w Radzie Europy, Roberto Martiniego, aby wyraził „głęboką dezaprobatę” rządu dla raportu.
Skutki raportu
Raporty publikowane przez Europejską Komisję przeciwko Nietolerancji i Rasizmowi mają dużą doniosłość, co sprowadza się przede wszystkim do faktu, iż można je zaliczyć do kategorii tzw. miękkiego prawa (soft law). Pojęciem tym określa się różne akty i dokumenty, które nie mają co prawda mocy prawnie wiążącej, ale wywołują określone skutki prawne. W przedmiotowej sprawie dowodem na potwierdzenie powyższej tezy może być okoliczność, iż w swym orzecznictwie z 2020 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka uwzględniał stanowiska Komisji ECRI aż 8 razy.
Ponadto należy wskazać na ideologiczny charakter znacznej części zawartych tam rekomendacji, czego przykładem mogą być zalecenia odnośnie włączenia postulatów ruchu LGBT do szkolnych programów czy przyjęcie legislacji wymierzonej w „mowę nienawiści”. Ten ostatni przykład budzi istotne kontrowersje, zwłaszcza iż w ostatnich latach przepisy nakierunkowane na zwalczanie „mowy nienawiści” czy przestępstw z nienawiści stały się podstawą ograniczenia podstawowych praw i wolności obywatelskich, w tym prawa do wolności słowa. Dlatego też nie dziwi, iż główne tezy raportu, nakierunkowane na narzucenie pewnych rozwiązań suwerennemu państwu, w tym przypadku Włochom, spotkały się z daleko idącą krytyką czołowych polityków z tego kraju.
Patryk Ignaszczak – analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris
Źródło: Ordo Iuris
TG
