Współczesna potęga państwa definiowana jest nie tylko siłą militarną czy ekonomiczną, ale coraz częściej zdolnością do synergicznego łączenia obu tych sfer. Chiny, dążąc do statusu globalnego mocarstwa, uczyniły z fuzji cywilno-wojskowej (军民融合, jūn-mín rónghé) centralny element swojej strategii narodowej. Jest to kompleksowe podejście mające na celu zatarcie tradycyjnych barier między sektorem obronnym a cywilnym, aby zmaksymalizować potencjał technologiczny i przemysłowy kraju. Analizując ten model, nie sposób uniknąć porównań z amerykańską Agencją Zaawansowanych Projektów Badawczych w Dziedzinie Obronności (DARPA), która od dekad stanowi motor innowacji dla Stanów Zjednoczonych. Choć oba podejścia dążą do podobnego celu – supremacji technologicznej – ich filozofia, struktura i skala działania znacząco się różnią.
Czym jest fuzja cywilno-wojskowa?
Fuzja cywilno-wojskowa to strategia państwowa, która zakłada integrację i koordynację rozwoju gospodarki cywilnej z budową nowoczesnej obronności. Celem jest stworzenie jednolitego, narodowego systemu innowacji, w którym zasoby, technologie, talenty i kapitał mogą swobodnie przepływać między sektorem wojskowym a cywilnym. W praktyce oznacza to, iż chińskie siły zbrojne mają czerpać z osiągnięć dynamicznie rozwijających się firm technologicznych, a wojskowe technologie mają być transferowane do gospodarki, tworząc nowe gałęzie przemysłu.
Strategia ta została podniesiona do rangi priorytetu narodowego przez prezydenta Xi Jinpinga, a w 2017 roku powołano Centralną Komisję ds. Zintegrowanego Rozwoju Wojskowego i Cywilnego, której on sam przewodniczy. Świadczy to o najwyższej randze politycznej tego przedsięwzięcia. Główne założenia fuzji obejmują:
- “Min can jun” (民参军) – “cywile wspierają armię”: Zachęcanie i ułatwianie prywatnym firmom, uniwersytetom i instytutom badawczym udziału w projektach obronnych, dostarczania komponentów i rozwijania technologii na potrzeby wojska.
- “Jun zhuan min” (军转民) – “armia transferuje do cywila”: Komercjalizacja technologii i standardów opracowanych pierwotnie na potrzeby wojskowe, aby stymulować rozwój gospodarczy.
- Współdzielenie zasobów: Integracja infrastruktury, baz danych, systemów logistycznych i edukacyjnych w celu eliminacji powielania wysiłków i redukcji kosztów.
Kluczowe obszary, na których koncentruje się strategia, to m.in. sztuczna inteligencja, technologie kwantowe, biotechnologia, przemysł kosmiczny, lotnictwo, nowe materiały i cyberbezpieczeństwo.
DARPA: amerykański model innowacji “wysokiego ryzyka”
Utworzona w 1958 roku w odpowiedzi na wystrzelenie przez ZSRR Sputnika, DARPA miała prostą misję: “zapobiegać strategicznemu zaskoczeniu, wywołując je”. Agencja działa jako niewielka, elastyczna jednostka w ramach Departamentu Obrony USA, której celem jest finansowanie radykalnych, przełomowych projektów badawczo-rozwojowych o wysokim ryzyku niepowodzenia, ale i ogromnym potencjalnym wpływie.
Model działania DARPA opiera się na kilku filarach:
- Mała, elastyczna struktura: Agencja zatrudnia relatywnie niewielu menedżerów projektów, którzy są ekspertami w swoich dziedzinach i pracują na czasowych kontraktach.
- Koncentracja na przełomowych celach: DARPA nie zajmuje się stopniowym ulepszaniem istniejących technologii, ale dąży do rewolucyjnych skoków technologicznych.
- Sieć wykonawców: Agencja nie prowadzi własnych laboratoriów. Zamiast tego zleca badania uniwersytetom, firmom prywatnym (zarówno start-upom, jak i gigantom technologicznym) oraz instytutom badawczym.
- Tolerancja dla porażki: Świadomość, iż dążenie do przełomu wiąże się z ryzykiem, jest wpisana w kulturę organizacji.
Dzięki takiemu podejściu DARPA przyczyniła się do powstania technologii, które zrewolucjonizowały nie tylko pole walki, ale i życie cywilne. Należą do nich m.in. internet (ARPANET), GPS, technologia stealth, drony, interfejsy głosowe czy zaawansowane materiały.
Porównanie: fuzja cywilno-wojskowa vs. DARPA
| Cecha | Fuzja cywilno-wojskowa (Chiny) | DARPA (USA) |
| Skala i filozofia | Ogólnonarodowa, odgórna strategia mająca na celu integrację gospodarki i systemu obronnego. | Wyspecjalizowana agencja w ramach Departamentu Obrony, skoncentrowana na projektach badawczo-rozwojowych. |
| Struktura | Wielopoziomowy system zarządzany przez centralną komisję, ministerstwa i agencje rządowe. | Płaska, elastyczna struktura oparta na menedżerach projektów zatrudnianych na czas określony. |
| Mechanizm działania | Tworzenie regulacji, standaryzacja i promowanie transferu technologii między sektorem cywilnym a wojskowym. | Finansowanie konkretnych, ryzykownych projektów badawczych z jasno określonymi celami i harmonogramem. |
| Rola sektora prywatnego | Firmy prywatne są włączane w państwowy system badawczo-rozwojowy na potrzeby obronności. | Firmy prywatne i uniwersytety działają jako niezależni wykonawcy kontraktów badawczych. |
| Główny kierunek przepływu technologii | Dwukierunkowy: technologie cywilne są adaptowane na potrzeby wojskowe, a technologie wojskowe są komercjalizowane. | Głównie jednokierunkowy: rozwój technologii na potrzeby obronności, które wtórnie mogą znaleźć zastosowanie cywilne (tzw. spin-off). |
| Dostępność informacji | Informacje o powiązaniach między podmiotami cywilnymi a wojskowymi są regulowane przez państwo. | Istnienie projektów jest jawne, jednak ich szczegóły techniczne i operacyjne podlegają klauzulom tajności. |
Podobieństwa i różnice w praktyce
Podobieństwem obu modeli jest fundamentalne przekonanie, iż przewaga technologiczna jest kluczem do bezpieczeństwa narodowego i globalnej konkurencyjności. Zarówno Chiny, jak i USA rozumieją, iż innowacje w sektorze cywilnym, napędzane przez siły rynkowe, są zbyt cenne, by je ignorować w kontekście obronności. Oba kraje wykorzystują swoje systemy do stymulowania rozwoju w strategicznych dziedzinach, takich jak sztuczna inteligencja czy technologie kosmiczne.
Jednak fundamentalna różnica leży w podejściu do relacji państwo-gospodarka. Chińska fuzja cywilno-wojskowa jest strategią o charakterze ogólnonarodowym, której kierunki wyznacza centralne przywództwo państwowe. Model ten polega na tworzeniu przez państwo warunków i systemów motywacyjnych, które ukierunkowują potencjał innowacyjny firm i instytucji badawczych na realizację strategicznych celów narodowych. Z kolei amerykańska DARPA, choć finansowana przez rząd, działa jako katalizator w ramach zdecentralizowanego ekosystemu. Państwo inicjuje i finansuje badania, ale ich realizacja odbywa się przy zachowaniu dużej autonomii operacyjnej sektora prywatnego i akademickiego.
Chińskie podejście, choć potencjalnie skuteczne w mobilizacji zasobów na masową skalę, napotyka na wyzwania, takie jak biurokracja czy potrzeba ciągłego doskonalenia mechanizmów współpracy między państwowymi gigantami zbrojeniowymi a dynamicznym sektorem prywatnym. Z kolei model DARPA, choć niezwykle skuteczny w generowaniu przełomowych pomysłów, jest z natury ograniczony skalą i nie stanowi kompleksowej polityki przemysłowej.
Który model wygra?
Chińska strategia fuzji cywilno-wojskowej jest ambitną i kompleksową próbą stworzenia synergii między potęgą gospodarczą a militarną na niespotykaną dotąd skalę. Jest to odpowiedź na wyzwania XXI wieku, realizowana dzięki narzędzi charakterystycznych dla państwa o silnie scentralizowanej władzy. Porównanie z DARPA pokazuje, iż choć cel – zdobycie przewagi technologicznej – jest ten sam, to drogi do jego osiągnięcia mogą być diametralnie różne.
DARPA reprezentuje model “chirurgicznej precyzji” – niewielkiej interwencji o potencjalnie ogromnych skutkach, osadzonej w liberalnym ekosystemie gospodarczym. Fuzja cywilno-wojskowa to z kolei strategia “totalnej mobilizacji”, gdzie cała machina państwowa i gospodarcza jest angażowana w realizację centralnie wyznaczonych celów.
Który z tych modeli okaże się skuteczniejszy w długoterminowej perspektywie, pozostaje jednym z kluczowych pytań definiujących geopolityczną i technologiczną rywalizację w nadchodzących dekadach.
Źródła:
- 2022年军民融合行业研究报告 – 21财经
- 党的十八大以来军民融合发展战略的深化与拓展＊
- 方德信军民融合系列——综述篇：军民市场双轮驱动，资本助力军民融合
- The DARPA Model for Transformative Technologies – William Bonvillian
- The DARPA Model for Transformative Technologies: Perspectives on the U.S. Defense Advanced Research Projects Agency | Open Book Publishers
- “是与非”：外国眼中的中国军民融合
Leszek B. Ślazyk
e-mail: [email protected]
© www.chiny24.com
