- Projektowane regulacje mają na celu usprawnienie procesu wykonywania wyroków ETPC.
- Nowe mechanizmy koordynacji umożliwią precyzyjne określenie obowiązków organów zaangażowanych w realizację orzeczeń.
- Wprowadzenie zobowiązań współpracy pomiędzy instytucjami publicznymi pozwoli na bardziej efektywne rozwiązywanie problemów systemowych.
Cele projektu i potrzeba jego wprowadzenia
Liczba wyroków ETPC w sprawach, w których stroną jest Polska, znajdujących się w procedurze nadzoru Komitetu Ministrów Rady Europy ponownie wzrasta. W 2020 r. liczba takich orzeczeń wynosiła 89, natomiast na koniec 2023 r. już 131, a według stanu na 4.12.2024 r. osiągnęła 163. Problem ten wynika z niekorzystnego bilansu orzeczeń pozytywnych w stosunku do negatywnych oraz długiego okresu wykonywania wyroków, sięgającego niekiedy ponad 20 lat. Jako najważniejsze problemy wskazuje się wysoką liczbę wyroków niekorzystnych dla polskiego rządu oraz długi czas ich realizacji.
W ramach Planu Działań Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie przywracania praworządności, przyjętego 19.2.2024 r., polski rząd zobowiązał się do stworzenia nowego systemu instytucjonalnego wykonywania wyroków ETPC. System ten będzie uwzględniał zalecenia Komitetu Ministrów Rady Europy oraz rezolucje Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy.
Kluczowe założenia projektowanej ustawy
Mechanizm koordynacji wykonywania orzeczeń ETPC w sprawach polskich
Projektowana ustawa przewiduje wprowadzenie ustawowego mechanizmu koordynacji wykonywania orzeczeń ETPC w sprawach polskich. Przyjęcie takiego rozwiązania umożliwi bardziej precyzyjne określenie obowiązków oraz zasad współpracy między poszczególnymi organami krajowymi w zakresie wykonywania orzeczeń. Projektowane rozwiązanie pozwoli na poszerzenie zakresu działań ze strony organu koordynującego proces wykonywania wyroków oraz zobowiąże wszystkie organy władzy publicznej do współdziałania na rzecz realizacji wyroków.
Rozwiązywanie problemów z wiedzą i kompetencjami
Celem projektowanej ustawy jest rozwiązanie problemów związanych z brakiem wystarczającej wiedzy organów i podmiotów wykonujących zadania publiczne na temat sposobu postępowania po wydaniu wyroku ETPC oraz ich obowiązków w procesie jego wykonywania. Projekt przewiduje wprowadzenie narzędzi edukacyjnych i informacyjnych, które pozwolą odpowiednim instytucjom skuteczniej reagować na wyroki ETPC.
Wzmocnienie roli organu koordynującego
Projektowana ustawa ma na celu poprawę skuteczności narzędzi, którymi dysponuje organ koordynujący, takich jak wskazywanie odpowiednich organów do podjęcia działań oraz definiowanie możliwych sposobów i terminów realizacji wyroku. Wprowadzone mechanizmy mają zapewnić lepsze monitorowanie i nadzór nad procesem realizacji orzeczeń ETPC.
Współpraca między podmiotami publicznymi
Wprowadzenie zobowiązania do współdziałania podmiotów wykonujących zadania publiczne ma na celu uregulowanie procesu wypłaty zadośćuczynienia zasądzonego przez ETPC oraz zmniejszenie liczby skarg komunikowanych przez ETPC przeciwko Polsce. kooperacja ta będzie kluczowa dla sprawnego i efektywnego wykonywania wyroków.
Formalizacja Zespołu ds. ETPC
Zespół ds. ETPC, działający w tej chwili na podstawie zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, zostanie formalnie ustanowiony przy Ministrze Spraw Zagranicznych. Będzie on pełnił funkcje opiniodawcze i doradcze w procesie wykonywania wyroków. Zespół ten odegra kluczową rolę w monitorowaniu realizacji zaległych wyroków oraz proponowaniu nowych rozwiązań systemowych.
Priorytetyzacja realizacji zaległych wyroków
Projekt zakłada wprowadzenie mechanizmu umożliwiającego zwrócenie szczególnej uwagi na orzeczenia pozostające w procesie wykonywania przez długi czas. Pozwoli to na skuteczniejsze rozwiązywanie problemów związanych z zaległymi wyrokami oraz przyspieszenie ich realizacji.
Zmiany w ustawach szczególnych
Zgodnie z przedstawionymi założeniami, projekt ustawy przewiduje szereg zmian w ustawach szczególnych. Po pierwsze, zostanie potwierdzone, iż dział spraw zagranicznych obejmuje koordynację wykonywania wyroków sądów i trybunałów międzynarodowych (z wyłączeniem sądów UE). Po drugie, minister spraw zagranicznych zyska prawo dostępu do akt spraw sądów administracyjnych, Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego oraz akt postępowań administracyjnych i karnoskarbowych. Ponadto, ustawa potwierdza uprawnienia Sejmu, Senatu RP oraz Rzecznika Praw Obywatelskich do zgłaszania propozycji dotyczących wykonywania orzeczeń.
Znaczenie projektu dla praworządności w Polsce
Projektowana ustawa stanowi istotny krok w kierunku wprowadzenia efektywnego systemu koordynacji, który pozwoli na szybsze i skuteczniejsze wykonywanie wyroków, zmniejszenie liczby nowych skarg oraz wzmocnienie współpracy między organami władzy publicznej. Realizacja tych założeń przyczyni się do poprawy wizerunku Polski na arenie międzynarodowej oraz do efektywnego wypełniania zobowiązań międzynarodowych.
Etap legislacyjny
Założenia projektu ustawy o wykonywaniu orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zostały opublikowane w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów. Zgodnie z przekazanymi informacjami, planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to I kwartał 2025 r.
