Opis stanu faktycznego
Aktem oskarżenia, wniesionym wraz z wnioskiem w trybie art. 335 § 2 KPK, J.D. oskarżono o kierowanie drogą publiczną samochodem osobowym w stanie nietrzeźwości, tj. o czyn z art. 178a § 1 KK, a także niezastosowanie się do wydanego polecenia przy użyciu sygnałów świetlnych i dźwiękowych przez uprawnionego do kontroli ruchu drogowego funkcjonariusza Policji, tj. o czyn z art. 178b KK.
Sąd Rejonowy w H. wyrokiem z 27.1.2021 r., II K 785/20, uznał J.D. za winnego dokonania zarzucanych mu czynów i orzekł wobec oskarżonego karę łączną grzywny w rozmiarze 130 stawek dziennych, określając wysokość stawki dziennej na kwotę 15 zł.
Sąd Okręgowy w Z., po rozpoznaniu apelacji prokuratora wniesionej na niekorzyść w zakresie kary, wyrokiem z 7.5.2021 r., II Ka 184/21, karę łączną w postaci grzywny orzekł w rozmiarze 130 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 15 zł.
Kasację wniósł Prokurator Generalny, który zaskarżając orzeczenie na korzyść oskarżonego J.D., zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa procesowego, mianowicie art. 433 § 1 KPK w zw. z art. 440 KPK, a także prawa materialnego w postaci art. 43a § 2 KK.
Podnosząc powyższe, skarżący wniósł o uchylenie wyroku i umorzenie postępowania względem J.D.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść, uchylił wyroki sądów obu instancji w części dotyczącej skazania J.D. za popełnienie przestępstwa z art. 178b KK i rozstrzygnięć z tym związanych oraz uznając, iż przypisany mu czyn wyczerpuje znamiona wykroczenia z art. 92 § 2 KW, na podstawie art. 5 § 1 pkt 4 KPW w zw. z art. 45 § 1 KW umorzył postępowanie.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Prokuratora Generalnego – co do istoty podniesionych w niej uchybień – jest oczywiście zasadna, stąd też, zgodnie z dyspozycją zawartą w art. 535 § 5 KPK, podlegała uwzględnieniu na posiedzeniu bez udziału stron.
Rację ma skarżący, iż do znamion strony przedmiotowej przestępstwa stypizowanego w art. 178b KK należy m.in. okoliczność, by osoba uprawniona do kontroli ruchu drogowego, która wydała polecenie zatrzymania pojazdu mechanicznego, „poruszała się pojazdem lub znajdowała się na statku wodnym lub powietrznym” (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 22.10.2024 r., III KK 294/24, Legalis). Z kolei art. 413 § 2 pkt 1 KPK ustanawia wymóg precyzyjnego określenia przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikacji prawnej. Konieczne jest zatem wskazanie kompletu znamion danego przestępstwa, które zostały wypełnione ustalonym zachowaniem oskarżonego.
W niniejszej sprawie, jak wynika z wyroku sądu a quo – odczytywanego przy uwzględnieniu orzeczenia sądu odwoławczego – J.D. przypisano m.in. popełnienie (6.12.2020 r.) wykroczenia z art. 178b KK, polegającego na tym, iż skazany, prowadząc samochód osobowy, cyt.: „nie zastosował się do wydanego polecenia użycia sygnałów świetlnych i dźwiękowych przez uprawnionego do kontroli ruchu drogowego funkcjonariusza Komendy Powiatowej Policji w H. nakazującego zatrzymanie pojazdu i kontynuował jazdę w ruchu lądowym” (pisownia oryginalna – uwaga SN). Abstrahując od poprawności językowej opisu czynu, który przedstawiony został w części wstępnej wyroku sądu a quo (redakcja nieprawidłowa m.in. ze względu na brak przyimka przy przed słowem użycia i dokonanie nieodpowiedniej odmiany tego słowa), stwierdzić trzeba, iż z tak przyjętego opisu czynu nie wynika bynajmniej, iż funkcjonariusz Policji, wydający oskarżonemu polecenie zatrzymania, poruszał się pojazdem lub znajdował się na statku wodnym lub powietrznym. Taki opis czynu nie odzwierciedla więc kompletu znamion występku określonego w art. 178b KK, co też przesądza o rażącej wadliwości skazania J.D. w tym właśnie zakresie. Raz jeszcze powtórzyć trzeba, iż art. 413 § 2 pkt 1 KPK wymaga, żeby wyrok skazujący zawierał dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną. Oczywiście, w przedmiocie deskrypcji poszczególnych znamion danego czynu zabronionego, ustawa procesowa nie wprowadza wymogu posługiwania się wyrażeniami kodeksowymi, dlatego sąd karny może zastosować wyrażenia znaczeniowo odpowiadające tym, jakich użył ustawodawca.
W licznych orzeczeniach Sąd Najwyższy konsekwentnie wskazywał, iż brak w opisie czynu jakiegokolwiek znamienia przestępstwa, skutkuje niemożnością przypisania odpowiedzialności karnej za ten czyn (zob.m.in. wyroki Sądu Najwyższego z: 22.3.2012 r., IV KK 375/11, Legalis; 29.5.2012 r., III KK 87/12, Legalis; 6.4.2017 r., V KK 372/16, Legalis; postanowienie Sądu Najwyższego z 6.2.2019 r., II KK 179/18, Legalis).
Sąd meriti przedmiotowy wyrok wydał w trybie art. 335 § 2 KPK, a zatem na sądzie spoczywał obowiązek skontrolowania tego wniosku nie tylko z punktu widzenia formalnego, ale i z punktu widzenia zgodności z przepisami obowiązującego prawa materialnego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 16.2.2022 r., V KK 469/21, Legalis). W przedmiotowej sprawie – jak wynika z treści wyroku sądu meriti w zakresie dekompletacji znamion przestępstwa z art. 178b KK – tej powinności organ a quo nie dochował, czym rażąco naruszył dyspozycję art. 343 § 7 KPK w zw. z art. 335 § 2 KPK i w konsekwencji uwzględnił wadliwy wniosek prokuratora o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego za ten występek.
Sąd odwoławczy, dokonując kontroli instancyjnej w niniejszej sprawie, nie dostrzegł wadliwości wyroku sądu meriti – i w tym zakresie orzeczenie to utrzymał w mocy. Co prawda w apelacji prokuratora (wniesionej na niekorzyść oskarżonego) nie została podniesiona kwestia braku realizacji wszystkich znamion przestępstwa określonego w art. 178b KK, jednak tego rodzaju uchybienie, w przypadku wydania wyroku skazującego, jest nie tylko niewątpliwe i bezsporne, ale też w sposób znaczący stanowi naruszenie zasady sprawiedliwej represji, a takiego stanu rzeczy nie można pogodzić z zasadą rzetelnego procesu. W tej sytuacji do przeprowadzenia rozszerzonej kontroli instancyjnej z urzędu – niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów – sąd odwoławczy obligowała norma wynikająca z dyspozycji art. 433 § 1 KPK w zw. z art. 440 KPK. Wypadek wskazany w art. 440 KPK zachodzi bowiem wtedy, gdy zaskarżone orzeczenie lub zawarte w nim rozstrzygnięcie jest rażąco niesprawiedliwe, a zatem gdy dotknięte jest niepodniesionymi w środku odwoławczym uchybieniami, mieszczącymi się w każdej z tak zwanych względnych przyczyn odwoławczych, o ile ich waga i charakter czyni orzeczenie niesprawiedliwym i to w stopniu rażącym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 8.3.2017 r., III KK 444/16, Legalis; postanowienie Sądu Najwyższego z 26.7.2023 r., III KK 256/23, Legalis). Nie ulega przy tym wątpliwości, iż akceptacja przez sąd odwoławczy orzeczenia skazującego – w sytuacji braku realizacji kompletu znamion przypisanego przestępstwa – prowadzi do uprawomocnienia rozstrzygnięcia rażąco niesprawiedliwego.
Niezależnie od powyższego, trzeba też odnotować zasadność stanowiska skarżącego co do obrazy w niniejszej sprawie przepisu prawa materialnego, a mianowicie art. 43a § 2 KK (rozstrzygnięcie wyroku sądu a quo). Również i to uchybienie nie zostało dostrzeżone przez organ ad quem. Sąd meriti w związku z przypisaniem J.D. przestępstwa z art. 178b KK – wskazując na podstawę z art. 43a § 2 KK – zasądził od skazanego świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Powyższe implikowało uchylenie wyroków sądów obu instancji w zakresie dotyczącym odpowiedzialności karnej przypisanej J.D. za czyn z art. 178b KK oraz orzeczeń integralnie związanych z tym skazaniem.
Komentarz
W rozpoznawanej sprawie sąd a quo, opierając się w istocie na opisie zawartym w akcie oskarżenia, nie wskazał w wyroku skazującym, iż funkcjonariusz Policji poruszał się pojazdem, a zatem w tej sytuacji nie może być mowy o realizacji wszystkich znamion występku z art. 178b KK. Należy podkreślić, iż wydanie polecenia zatrzymania przez uprawniony podmiot znajdujący się poza pojazdem i zignorowanie tego polecenia, nie wyczerpuje znamion przestępstwa z art. 178b KK, ale wykroczenia z art. 92 § 2 KW, polegającego na tym, iż kierujący w celu uniknięcia kontroli nie stosuje się do sygnału osoby uprawnionej do kontroli ruchu drogowego, nakazującego zatrzymanie pojazdu. Podobnie należy ocenić wydanie określonego polecenia przez osobę uprawnioną znajdującą się w pojeździe, który nie jest w ruchu. W określonej sytuacji Sąd Najwyższy podjął słuszną decyzję, uznając, iż czyn J.D. wypełnił znamiona wykroczenia z art. 92 § 2 KW, a w konsekwencji umarzając postępowanie z powodu przedawnienia karalności.
Wyrok Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2024 r., II KK 499/24, Legalis
