Wprowadzenie
Minął rok od obaleniu Asada. Niespodziewana ofensywa syryjskich rebeliantów pod koniec listopada 2024 r. doprowadziła do ich zwycięstwa 8 grudnia po dziesięciu dniach walk. Rocznica została uroczyście uczczona przez rząd, a w obchodach wzięły udział miliony Syryjczyków, ale ludzie są podzieleni w ocenie zmian. Dziś Syria jest zupełnie innym krajem, ale pod wieloma względami jej sytuacja pozostaje ta sama.
Gospodarka i sytuacja humanitarna
Zniszczenia wojenne i skutki dotkliwych sankcji nałożonych na Syrię za rządów Asada pozostają najważniejszymi czynnikami wpływającymi na warunki życia w tym państwie. 90% Syryjczyków żyje poniżej granicy ubóstwa, z powodu czego wiele rodzin ogranicza wydatki na podstawowe dobra, takie jak woda, żywność, edukacja i opieka zdrowotna[i]. Brak bezpieczeństwa żywnościowego jest problemem dla 9-10 mln osób spośród 25 mln Syryjczyków, z czego 3 mln boryka się z wysokim brakiem bezpieczeństwa żywnościowego. Dostęp do licznych podstawowych dóbr jest ograniczony dla wszystkich, w tym dla osób, które mają wystarczająco dużo pieniędzy. Niewystarczający dostęp do infrastruktury sanitarnej i środków higieny jest problemem około 14 milionów Syryjczyków w całym kraju[ii]. Mocno przyczyniło się to do rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, w tym cholery[iii] i może skutkować pojawieniem się nowych epidemii. W tych zatrważających warunkach 16 milionów Syryjczyków potrzebuje pomocy humanitarnej[iv].
Dane dotyczące gospodarki Syrii potwierdzają powojenną katastrofę. Według informacji dostarczonych przez Bank Światowy, nominalny produkt krajowy brutto Syrii spadł z 67,54 mld dolarów w 2011 (według obecnego kursu wymiany) do 19,99 mld dolarów w 2023 roku. W tym samym czasie PKB per capita Syrii spadł z 2952,1 $ w obecnych dolarach amerykańskich do 847,4 obecnych dolarów w 2023 roku. Dane są tylko szacunkowe; dokładne statystyki są trudne do uzyskania. Z pewnością upadek wydobycia ropy i gazu jest najbardziej dotkliwą stratą dla syryjskiej gospodarki. Jak zauważono w raporcie Syria Macro-Fiscal Assessment przygotowanej w czerwcu 2025 r. przez Bank Światowy, „w latach 2010-2024 roczne wydobycie ropy naftowej w Syrii spadło o 90 proc. (z 381 tys. baryłek dziennie do 63 tys.), podczas gdy roczne wydobycie gazu spadło z 8,4 mld metrów sześciennych do 3 mld m3 w 2023 r., co było w ogromnej mierze spowodowane uszkodzeniami infrastruktury energetycznej w trakcie walk i częstymi zmianami w kontroli nad kluczowymi zasobami”. Kolejnym ogromnym wyzwaniem, z jakim musiał zmierzyć się przejściowy rząd, była hiperinflacja. W 2010 r. jeden dolar amerykański był wart 47 funtów syryjskich, podczas gdy do końca 2024 r. rynkowy kurs syryjskiej waluty wyniósł 14 800 SYP za dolara[v].
Mimo tych wyzwań, od 2017 r. wielu syryjskich uchodźców powraca do domów[vi], a dla ogromnej części z nich upadek dyktatury Asada jest kolejnym ważnym powodem do powrotu do ojczyzny. Jest to wyzwanie dla nowych władz Syrii ze względu na dodatkowe zapotrzebowanie na zasoby i ograniczenie napływu przekazów pieniężnych, które są ważnym źródłem dostaw dla rodzin syryjskich[vii]. W dłuższej perspektywie wzmocni jednak gospodarkę Syrii.
Tymczasowe rządy kierowane przez prezydenta Ahmada asz-Szarę wdrażają liberalne reformy gospodarcze, inspirowane doświadczeniem w rządzeniu prowincją Idlib. Jedną z pierwszych reform gospodarczych rządu HTS było ograniczenie ograniczeń importowych. Doprowadziło to do napływu na rynek tanich zagranicznych produktów rolnych, obniżając cenę żywności (kosztem zwiększenia zagranicznej konkurencji dla syryjskich rolników). Kolejną istotną wczesną decyzją nowych władz była liberalizacja wymiany walut[viii]. To posunięcie doprowadziło do kryzysu płynności gotówkowej, powodując brak pieniędzy w bankomatach w gospodarce zdominowanej przez transakcje gotówkowe[ix].
Obalenie Asada przynosi radykalne zmiany własnościowe. Planowanej prywatyzacji towarzyszy nacjonalizacja majątku zwolenników Asada[x]. Dzieje się tak po latach konfiskat majątków przeciwników Assada dokonywanych przed zmianą władzy[xi]. Reporterzy i wielu Syryjczyków obawiają się, iż przewidywane zmiany przyniosą nieproporcjonalne korzyści nowym kręgom rządzącym, czego efektem będzie powstanie nowej oligarchii złożonej z byłych islamskich bojowników oraz osobistości z dobrymi kontaktami wśród nowych elit, w tym zrehabilitowanych członków byłego reżimu[xii]. Jest to typowy problem różnych państw rządzonych przez nowe elity i wdrażających radykalne reformy gospodarcze.
W tym roku doszło do znaczącego ograniczenia izolacji gospodarczej Syrii. Wielka Brytania i Unia Europejska zniosły większość sankcji nałożonych na Syrię[xiii], natomiast większość amerykańskich sankcji została zawieszona[xiv]. Jest to kamień milowy na drodze do odbudowy Syrii i przyciągania zagranicznych inwestycji. Katar i Arabia Saudyjska spłaciły też dług Syrii wobec Banku Światowego, aby umożliwić Damaszkowi zaciągnięcie nowych kredytów[xv]. Przy wyjątkowo wysokiej niepewności przewiduje się, iż realny PKB Syrii wzrośnie o 1 proc. w 2025 r., po spadku o 1,5 proc. w 2024 r.[xvi].
Polityka wewnętrzna
Syryjska polityka jest zdominowana przez byłego przywódcę rebeliantów Ahmada asz-Szarę (w okresie konspiracji znanego pod pseudonimem Abu Muhammad al-Dżaulani). Został ogłoszony prezydentem na okres przejściowy przez dowódców islamistycznych bojówek podczas Konferencji Ogłaszenia Zwycięstwa Rewolucji Syryjskiej 29 stycznia br.[xvii].
Obecnie najważniejszym aktem prawnym w Syryjskiej Republice Arabskiej jest Deklaracja Konstytucyjna wprowadzona przez prezydenta Ahmeda al-Szarę 13 marca br. Dokument doraźnie pełni funkcję konstytucji, a przygotowali go prawnicy dobrani przez głowę państwa. Deklaracja Konstytucyjna jest podobna do Konstytucji z 2012 roku, główną różnicę między nimi stanowi większa ilość zapisów dotyczących wolności obywatelskich w nowej ustawie zasadniczej. Podobnie jak stary dokument deklaruje, iż prawo islamskie jest głównym źródłem prawa w państwie[xviii]. 5 października odbyły się wybory parlamentarne, w których wybrano nowe zgromadzenie ustawodawcze. Wybory były pośrednie, a kolegia elektorskie wybierały dwie trzecie przedstawicieli. Pozostałych 1/3 członków Zgromadzenia miał wybrać prezydent. W parlamencie miało zasiadać 210 deputowanych, ale wybory nie odbyły się na terenach kontrolowanych przez siły kurdyjskie i separatystów druzyjskich. W efekcie część mandatów w Zgromadzeniu Ludowym jest nieobsadzona. Nowo utworzone zgromadzenie ma przygotować nową ordynację wyborczą i konstytucję[xix].
Instytucje państwowe są przekształcane, a choćby zastępowane przez nowe, jak np. wojsko. Stara armia syryjska została rozwiązana, a nowa powstaje na bazie dawnych oddziałów rebelianckich. Proces integracji ich stoi przed wyzwaniami, a resort obrony utrzymuje niewielką kontrolę nad poszczególnymi jednostkami[xx]. Sytuacja ta osłabia kontrolę władz nad dużymi częściami kraju. Pozostałe stare instytucje państwowe spotkały masowe zwolnienia[xxi]. Islamizacja jest częścią reform. Jej przykładami są szkolenia policji silnie inspirowane religią[xxii], zmiany w programach nauczania[xxiii] oraz zakaz noszenia bikini i innej zachodniej odzieży plażowej na plażach publicznych[xxiv]. Wielu członków mniejszości religijnych obawia się potencjalnej dyskryminacji i prześladowaniami spowodowanych zwiększoną rolą islamu w państwie. Sytuacja mniejszości rzeczywiście się pogorszyła, ale nie było to spowodowane zmianami prawnymi.
Z różnych powodów, w tym roku w Syrii doszło do wzrostu przemocy na tle religijnym. Mniejszości religijne narażone są na wykluczenie społeczne, niszczenie miejsc kultu, a choćby fizyczne ataki na członków. Czasem to samo dzieje się z sunnickimi Arabami. Najgorszymi przykładami przemocy na tle religijnym były masakry na wybrzeżu w marcu i krwawe walki na południu Syrii w lipcu. Komisja rządowa oraz Komisja ONZ ds. Syrii zakończyły już śledztwa w sprawie przemocy w guberniach Latakii, Tartus i Hama w dniach 6-10 marca. Raport ONZ potwierdza odpowiedzialność zarówno sił proasadowskich, jak i armii syryjskiej za zabijanie cywilów i zangażowanie uzbrojonych cywilów w zbrodnie. Zginęło około 1400 osób, większość z nich była cywilami wyznania alawijskiego. W raporcie zaprzeczono istnieniu rozkazów domagających się zabijania cywilów, stwierdzono, iż przemoc była wynikiem spontanicznego wybuchu nienawiści[xxv]. Podobne wnioski zawiera raport przygotowany przez syryjską komisję rządową[xxvi]. Rozpoczęły się już procesy osób odpowiedzialnych za zbrodnie[xxvii]. Śledztwa w sprawie masakr na południu, przede wszystkim wobec druzyjskiej ludności Suwajdy są przez cały czas w toku.
Brutalna przemoc wobec alawitów (w tym morderstwa) nie zakończyła się wraz z końcem zrywu asadowców[xxviii]. Przez wielu sunnitów wszyscy alawici są postrzegani jako zwolennicy dawnej dyktatury. Okoliczność ta i motywy ściśle religijne są głównymi powodami nienawiści wobec społeczności alawickiej. W mniejszym stopniu to samo dotyczy pozostałych mniejszości religijnych. Szczególnym rodzajem przemocy na tle religijnym są ataki terrorystyczne. Przykładem tego był samobójczy atak bombowy na cerkiew św. Eliasza w Damaszku w czerwcu br. Był to największy potwierdzony atak na chrześcijan w Syrii od upadku Asada. Ataki terrorystyczne są organizowane przez Państwo Islamskie i mniejsze radykalne ugrupowania islamistyczne, takie jak Saraya Ansar al-Sunna[xxix]. Takie organizacje oraz postasadowscy rebelianci są jedyną zorganizowaną opozycją wobec nowych władz Syrii.
Nie ma dowodów na to, iż którykolwiek z ataków na mniejszości religijne odbył się za aprobatą rządu. Władze syryjskie zezwalają różnym grupom religijnym na utrzymanie świątyń i zapewniają bezpieczeństwo miejsc kultu tak, jak to miało miejsce w przeszłości[xxx]. Możliwości rządu są jednak bardzo ograniczone. Władze centralne mają niewielką kontrolę nad krajem, co powoduje, iż Syria pozostaje państwem bardzo niestabilnym. Problemy wywołane wojną domową wzmacnia próżnia władzy i rozprzestrzenianie broni do licznych gangów, ugrupowań zbrojnych i zwykłych cywilów[xxxi]. Wszystkie rankingi sytuują obecną Syrię wśród najniebezpieczniejszych państw na świecie. Dzięki reformom wojskowym oraz wzmocnieniu policji i sił bezpieczeństwa Syria mogłaby się jednak ustabilizować i stać się bezpieczniejszym miejscem dla wszystkich swoich obywateli, w tym przedstawicieli mniejszości religijnych.
Północno-wschodnie części Syrii kontrolowane są przez tzw. Syryjskie Siły Demokratyczne (SDF), zdominowane przez kurdyjskie siły zbrojne – Ludowe Jednostki Obrony (YPG). Autonomia (de facto niepodległy region) jest popularnie nazywana Rożawą. Jak podaje w swoich raportach Niezależna Międzynarodowa Komisja Śledcza ds. Syryjskiej Republiki Arabskiej, podczas wojny domowej w Syrii YPG doszła do władzy na terytoriach etnicznie kurdyjskich poprzez brutalną eliminację innych frakcji kurdyjskich i przez cały czas utrzymuje władzę siłą i poprzez represje polityczne. Organizacja jest również odpowiedzialna za zbrodnie wojenne na terenach przez siebie zajmowanych[xxxii]. Represyjna polityka jest skierowana przede wszystkim przeciwko ludności arabskiej stanowiącej przytłaczającą większość na terenach kontrolowanych przez SDF. Organizacja reprezentuje jedynie niewielką część populacji kontrolowanych terenów, więc nie może być dla Damaszku równorzędnym partnerem do rozmów. Sprawiedliwa transformacja Syrii wymaga postawienia przed sądem zbrodniarzy wojennych z YPG, tak jak sądzeni są zbrodniarze wojenni z wojsk Asada.
Relacje zagraniczne
Największym zagrożeniem zewnętrznym dla nowych władz Syrii jest inwazja izraelska. Po upadku Asada Izrael rozszerzył okupację Syrii za Wzgórza Golan i utworzył tzw. strefę buforową na obszarach sąsiadujących ze Wzgórzami Golan. Armia izraelska organizuje też wypady w głąb południowej Syrii i liczne nalotyna różne cele na terytorium tego państwa, by osłabić nową armię syryjską[xxxiii]. Według syryjskich władz od upadku Asada Izrael przeprowadził 1000 nalotów na Syrię[xxxiv]. Na razie armia syryjska jest zbyt słaba i zdezintegrowana, aby odpowiedzieć na te ataki. W lipcu zawarto zawieszenie broni między Izraelem a Syrią[xxxv], ale nie przetrwało ono długo.
Polityka irańska również jest ogromnym zagrożeniem dla Syrii. Iran jest wrogi wobec nowego syryjskiego rządu, co jest niebezpieczne dla Damaszku ze względu na irańskie wpływy w Iraku. Do kryzysu w relacjach między oboma państwami przyczynił się jednak także stosunek Asz-Szary do Islamskiej Republiki Iranu[xxxvi]. Napięte są też relacje Syrii z proirańskim libańskim Hezbollahem, co doprowadziło do starć między stronami[xxxvii].
Stosunki z Rosją, dawniej drugim głównym sojusznikiem Asada, pozostają dobre. Po wizycie w Moskwie 15 października prezydent Asz-Szara oznajmił, iż Syria utrzymuje wszystkie porozumienia zawarte przez poprzedni reżim. Rosja zachowuje swoje bazy w Chmejmim i Tartusie[xxxviii] oraz rozważa przywrócenie patroli wojskowych w południowej Syrii (za zgodą rządu)[xxxix]. Syria postrzega Rosję jako państwo, którego wsparcie jest niezbędne w trudnym czasie odbudowy i napięć regionalnych. Przyszłość wzajemnych stosunków pozostaje jednak niejasna, a Damaszek będzie przez cały czas dążył do renegocjacji wzajemnych stosunków na swoją korzyść.
Politykę zagraniczną Syrii pod rządami Asz-Szary cechuje zbliżenie z sunnickimi państwami Bliskiego Wschodu. Rijad był celem pierwszej zagranicznej wizyty przywódcy Syrii[xl]. Od momentu tej wizyty Arabia Saudyjska stała się ważnym partnerem gospodarczym Syrii, realizującym tak ważne projekty, jak odbudowa i rozwój syryjskich pól naftowych[xli]. Królestwo zapewnia też wsparcie polityczne dla nowych władz Syrii; to sukcesor tronu Arabii Saudyjskiej książę Mohammed bin Salman przekonał prezydenta Stanów Zjednoczonych Trumpa do zniesienia amerykańskich sankcji wobec Syrii[xlii]. Inne monarchie Zatoki Perskiej, zwłaszcza Katar i Zjednoczone Emiraty Arabskie, również wspierają Syrię[xliii][xliv]. Większość członków Rady Współpracy Zatoki obawiała się jednak dżihadystycznej przeszłości rządzących polityków syryjskich. Inni arabscy przywódcy też się tego boją. Obawy te nie dotyczą Turcji, która w przeszłości była jednym z głównych wspierających islamskie ruchy opozycyjne na Bliskim Wschodzie. Ankara szkoli syryjskich żołnierzy i obiecuje dostawy broni dla syryjskiej armii. kooperacja wojskowa między Syrią a Turcją trwa od upadku Asada, ale rozwinęłasię po podpisaniu przez strony 14 sierpnia paktu o współpracy obronnej[xlv]. kooperacja ta jest jednak ograniczona. Prezydent Erdoğan nie pomógł Syrii w walce z izraelską inwazją. Takie zachowanie i aktywność innych liderów zmniejszają szansę Ankary na stanie się głównym partnerem, a choćby protektorem Syrii, czego można się było spodziewać rok temu.
Relacje Syrii z Zachodem poprawiły się, ale ich dalsze zbliżenie apotyka znaczące przeszkody. Państwa zachodnie, w przeciwieństwie do sunnickich państw muzułmańskich, nie łączą nowym reżimem syryjskim wspólne cechy polityczne i religijne ani równie strategiczne interesy. Każdy brak poszanowania zasad demokratycznych przez Syrię i ponowny wzrost napięć na tle religijnym w tym kraju może gwałtownie doprowadzić do pogorszenia wzajemnych stosunków. Mimo pewnych wspólnych celów (np. niedopuszczenie do odzyskania wpływów w Syrii przez Iran) cele amerykańskie w polityce Syrii są w wielu kwestiach inne niż unijne. Stany Zjednoczone wydają się być zainteresowane poszerzeniem o Syrię swojej sieci sojuszników lub choćby szerokim otwarciem Syrii na amerykańskie firmy. Od wielu lat amerykańskie wojska stacjonują w Syrii, w większości na terenach kontrolowanych przez SDF w celu ochrony amerykańskich interesów naftowych[xlvi]. Te amerykańskie działania czekają na odpowiednie regulacje lub na ograniczenie. Syria i Stany Zjednoczone nawiązały już współpracę wywiadowczą, co ma ogromne znaczenie dla obu stron[xlvii]. Prezydent USA Donald Trump jest również zainteresowany dołączeniem Syrii do Porozumień Abrahamowych. To ostatnie jest mało prawdopodobne (przede wszystkim z powodu sporu terytorialnego o Wzgórza Golan). Wizyta prezydenta Asz-Szary w Białym Domu była historyczna[xlviii], ale nie miała wielu konsekwencji poza przystąpieniem Syrii do Globalnej Koalicji przeciwko tzw. Państwu Islamskiemu[xlix].
Unia Europejska skupia się na pomocy humanitarnej i działaniach gospodarczych mających na celu przyspieszenie odbudowy Syrii i zapewnienie korzyści europejskim przedsiębiorstwom. UE opowiada się za zakończeniem rosyjskiej obecności w Syrii, ale jest mniej zainteresowana zabezpieczeniem izraelskich interesów strategicznych niż USA. Spośród członków UE najbardziej zainteresowana współpracą z syryjskim rządem była Francja. Efektem tego była wizyta prezydenta Asz-Szary w Paryżu w maju 2025 r.[l].
Podsumowanie i rekomendacje
Po upadku dyktatury Asada Syria znajduje się w okresie przejściowym, charakteryzującym się przemianami politycznymi, niestabilnością oraz utrzymywaniem się problemów gospodarczych i humanitarnych spowodowanych wojną domową i sankcjami. Słabość państwa prowadzi do wzrostu przemocy, w tym ataków na członków różnych wspólnot religijnych. Wprawdzie widać pewne oznaki odnowy i stabilizacji, ale nie jest jasne, czy ogólna sytuacja kraju poprawi się w nadchodzących latach. Przyszła rola religii również nie jest znana, ale na pewno kraj stanie się bardziej konserwatywny niż w przeszłości. Przywódcy syryjscy prowadzą aktywną politykę zagraniczną, której celem jest przełamanie dawnej izolacji i znalezienie partnerów w odbudowie oraz sojuszników w zachowaniu integralności terytorialnej zagrożonej przez watażków, separatystów i obce mocarstwa.
[i] ‘Syrian Arab Republic: Humanitarian Response Priorities (January to December 2025)’, Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Koordynacji Pomocy Humanitarnej, 24.07.2025.
[ii] S. Nowacka, A. M. Spancerska, M. Wojnarowicz, „Transformacja Syrii i wyzwania dla polityki UE na Bliskim Wschodzie”, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych 17.09.2025.
[iii] L. Albitar, I. A. Almasri, „Cholera in Syria, a crisis following crises: Assessment of knowledge, attitude, and practice in a cohort of syrian population”, Heliyon 9(10333): e18278, 2023.
[iv] S. Nowacka, A. M. Spancerska, M. Wojnarowicz, op. cit.
[v] „SYRIA MACRO-FISCAL ASSESSMENT JUNE 2025”, Bank Światowy.
[vi] „Profil kraju: Syryjska Republika Arabska”, Bank Światowy https://data.worldbank.org/country/syrian-arab-republic; dostęp 17.11.2025 o 21:06.
[vii] „SYRIA MACRO-FISCAL…”.
[viii] F. Grzebuła, „Raport z Syrii”, Instytut Nowej Europy 28.05.2025; dostęp 19.11.2025 o 17:58.
[ix] „SYRIA MACRO-FISCAL…”.
[x] S. Nowacka, M. Wojnarowicz, A. M. Spancerska, op. cit.
[xi] M. O. Agha, „Amid calls for refugee returns, Assad’s property grab continues”, Middle East Institute 20.06.2023 https://mei.edu/publications/amid-calls-refugee-returns-assads-property-grab-continues; dostęp 20.11.2025 o 18:00.
[xii] T. Azhari, F. Dalatey, „Syria is secretly reshaping its economy. The president’s brother is in charge.” Reuters 7.08.2025 https://www.reuters.com/investigations/syria-is-secretly-reshaping-its-economy-presidents-brother-is-charge-2025-07-24/; dostęp 20.11.2025 o 18:12.
[xiii] S. Nordin, E. Pearson, E. Pessotto, „Status update: EU and UK easing of sanctions on Syria”, White & Case 30.06.2025 https://www.whitecase.com/insight-alert/status-update-eu-and-uk-easing-sanctions-syria; dostęp 20.11.2025 o 18:50.
[xiv] D. Gooding, G. Whisnant, „Trump Welcomes New Syrian Leader Ahmad al-Sharaa as US Lifts Sanctions”, Newsweek 10.11.2025 https://www.newsweek.com/trump-syria-al-sharaa-white-house-historic-visit-sanctions-11023913; dostęp 20.11.2025 o 19:01.
[xv] „World Bank says Saudi Arabia and Qatar have paid off Syria’s outstanding debt”, Associated Press 16.05.2025 https://apnews.com/article/syria-world-bank-saudi-arabia-qatar-debt-007d228b56cd1a42cc1daaf1e662cfec; dostęp 20.11.2025 o 19:05.
[xvi] „SYRIA MACRO-FISCAL…”.
[xvii] T. Azhari, T. Perry, „Syria’s Sharaa declared president for transition, consolidating his power”, Reuters 30.01.2025 https://www.reuters.com/world/middle-east/syrias-leader-sharaa-named-president-transitional-period-state-news-agency-says-2025-01-29/; dostęp 6.05.2025 o 12:47.
[xviii] Deklaracja Konstytucyjna Syrii z 13 Marca 2025 dostępna w https://kassioun.org/news/item/82565-2025; poprzednia Konstytucja z 24 Lutego 2012 dostępna w https://egov.sy/page/en/137/0/Constitution.html; dostęp do obu 6.05.2025 o 12:15.
[xix] O. Sandiki, „Syria holds first elections since overthrow of Assad’s regime by rebels”, Independent 6.09.2025 https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/syria-elections-assad-ahmed-al-sharaa-damascus-b2839958.html; dostęp 24.11.2025 o 21:17.
[xx] K. Kampa, B. Carter, „The New Syrian Army: Order of Battle”, Institute for the Study of War 14.11.2025.
[xxi] S. Nowacka, M. Wojnarowicz, A. M. Spancerska, op. cit.
[xxii] K. Ashawi, A. Ismail, „Syria’s new leaders turn to Islamic law in effort to rebuild Assad’s police”, Reuters 23.01.2025 https://www.reuters.com/world/middle-east/syrias-new-leaders-turn-islamic-law-effort-rebuild-assads-police-2025-01-23/; dostęp 6.05.2025 o 20:40.
[xxiii] M. Farhan, „Curriculum changes in Syria: a move to impose a single ideology in a diverse country?”, Deutsche Welle 3.01.2025 https://www.dw.com/ar/تعديل-المناهج-في-سوريا-ـ-توجه-لفرض-فكر-أحادي-في-بلد-متعد/a-71202289; dostęp 6.05.2025 o 20:27.
[xxiv] R. Carroll, „Syria mandates burkinis for women at public beaches: What to know”, Al Monitor 11.06.2025 https://www.al-monitor.com/originals/2025/06/syria-mandates-burkinis-women-public-beaches-what-know; dostęp 6.07.2025 o 22:30.
[xxv] „UN Syria Commission finds March coastal violence was widespread and systematic: outlines urgent steps to prevent future violations and restore public confidence”, Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw praw człowieka 14.08.2025 https://www.ohchr.org/en/press-releases/2025/08/un-syria-commission-finds-march-coastal-violence-was-widespread-and; dostęp 26.11.2025 o 17:42.
[xxvi] „More than 1,400 killed in sectarian violence in coastal Syria, report finds”, Al Jazeera 22.07.2025 https://www.aljazeera.com/news/2025/7/22/more-than-1400-killed-in-sectarian-violence-in-coastal-syria-report-finds; dostęp 26.11.2025 o 17:42.
[xxvii] „First Public Trial Session for Coastal Violations Concludes in Aleppo”, The Syrian Observer 19.11.2025 https://syrianobserver.com/syrian-actors/first-public-trial-session-for-coastal-violations-concludes-in-aleppo.html; dostęp 26.11.2025 o 17:47.
[xxviii] „Thousands of Syria’s Alawites protest against what they say is discrimination by the government”, Associated Press 25.11.2025 https://apnews.com/article/syria-alawites-sectarian-protests-latakia-tartus-ghazal-5960b4cddfc0660dd7af2e26770cf787; dostęp 27.11.2025 o 13:48.
[xxix] Więcej na ten temat w: M. al-Lami, „Explainer: New militant group in Syria target Alawites, Assad loyalists”, BBC Monitoring 13.02.2025 https://monitoring.stage.bbc.co.uk/product/b0003bt5; dostęp 7.05.2025 o 12:28.
[xxx] K. O’Malley, „The terrorist attack that didn’t happen”, Mission Network News 13.08.2025 https://www.mnnonline.org/news/the-terrorist-attack-that-didnt-happen/; dostęp 9.12.2025 o 18:17 p. m.
[xxxi] S. Hartley, M. E. Picard, CalibreObscura, „Every Gun Was Taken’: Syria Could Fuel Arms Trafficking Crisis”, Inkstick 1.07.2025 https://inkstickmedia.com/every-gun-was-taken-syria-could-fuel-arms-trafficking-crisis/; dostęp 25.11.2025 o 12:29.
[xxxii] Raporty Niezależnej Międzynarodowej Komisji Śledczej ds. Syryjskiej Republiki Arabskiej https://www.ohchr.org/en/hr-bodies/hrc/iici-syria/documentation; dostęp 10.12.2025 o 6:55.
[xxxiii] F. Grzebuła, „Raport z Syrii”, Instytut Nowej Europy 28.05.2025; dostęp 3.12.2025 o 19:53.
[xxxiv] L. Al-janidi and B. Yilmaz, „Israel stages drone strike in Damascus countryside, raids in southern Syria”, Anadolu Ajansı 3.12.2025 https://www.aa.com.tr/en/middle-east/israel-stages-drone-strike-in-damascus-countryside-raids-in-southern-syria/3761416; dostęp 3.12.2025 o 19:57.
[xxxv] „Syria: Statement by the Spokesman on the ceasefire agreement”, EEAS 19.07.2025 https://www.eeas.europa.eu/eeas/syria-statement-spokesman-ceasefire-agreement_en; dostęp 3.12.2025 o 20:05.
[xxxvi] „Iran and Syria: Will regional developments break the freeze?”, Shafaq News 3.12.2025 https://shafaq.com/en/Report/Iran-and-Syria-Will-regional-developments-break-the-freeze; dostęp 3.12.2025 o 20:18.
[xxxvii] M. Zerrouky, „Fighting between Syria’s new army and Lebanese militias rages on border”, Le Monde 10.02.2025 https://www.lemonde.fr/en/international/article/2025/02/10/fighting-between-syria-s-new-army-and-lebanese-militias-rages-on-border_6737999_4.html; dostęp 14.12.2025 o 11:30.
[xxxviii] I. Delande, „Syria’s new leaders keep Russia in play”, Le Monde diplomatique 5.12.2025 https://mondediplo.com/2025/12/05syria-russia; dostęp 13.12.2025 o 17:07.
[xxxix] M. Qawas, „Why Are Russian Monitoring Forces in Southern Syria?”, Progress Center for Policies 26.11.2025 https://www.arabprogress.org/en/why-russian-monitoring-forces-in-southern-syria/; dostęp 3.12.2025 o 20:35.
[xl] „Syria’s President al-Sharaa meets Saudi Arabia’s MBS in first foreign trip”, Al Jazeera 2.02.2025 https://www.aljazeera.com/news/2025/2/2/syrias-president-al-sharaa-meets-saudi-arabias-mbs-in-first-foreign-trip; dostęp 12.12.2025 o 18:03.
[xli] „Saudi firms sign agreements to develop Syrian oil and gas fields”, Arab News 10.12.2025 https://arab.news/2ae7f; dostęp 12.12.2025 o 18:10.
[xlii] Y. Guzansky, C. Valensi, „A New-Old Partner in Damascus: Is Qatar Rebuilding Syria in Its Image?”, INSS 21.08.2025 https://www.inss.org.il/publication/qatar-syria/; dostęp 12.12.2025 o 18:15.
[xliii] Ibidem.
[xliv] „UAE, Syria deepen ties in talks focused on stability and economic recovery”, The Arab Weekly 8.07.2025 https://thearabweekly.com/uae-syria-deepen-ties-talks-focused-stability-and-economic-recovery; dostęp 12.12.2025 o 18:20.
[xlv] L. Kenez, „Turkey trains Syrian Army in air defense using Turkish munitions as military ties deepen”, Nordic Monitor 24.09.2025 https://nordicmonitor.com/2025/09/turkey-trains-syrian-army-in-air-defense-using-turkish-munitions-as-military-ties-deepen/; dostęp 12.12.2025 o 18:35.
[xlvi] K. R. Rosen, „Who Benefits from a U.S. Oil Deal in Northeast Syria?”, The Washington Institute for Near East Policy 18.09.2020 https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/who-benefits-us-oil-deal-northeast-syria; dostęp 13.12.2025 o 21:08.
[xlvii] „Syria: Transition and U.S. Policy”, Congressional Research Service 9.05.2025 https://www.congress.gov/crs-product/RL33487; dostęp 14.12.2025 o 11:45.
[xlviii] A. Damon, Ö Özkizilcik, „Two views on the Syrian president’s visit to the White House—and what’s next”, Atlantic Council 11.11.2025 https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/two-views-on-the-syrian-presidents-visit-to-the-white-house-and-whats-next/; dostęp 13.12.2025 o 21:06.
[xlix] G. Cafiero, M. Khurma, „Syria joining the anti-ISIS coalition is a westward pivot—with opportunities and risks”, Atlantic Council 21.11.2025 https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/syria-joining-the-anti-isis-coalition-is-a-westward-pivot-with-opportunities-and-risks/; dostęp 14.12.2025 o 17:50.
[l] G. Blackburn, „Syria’s interim leader Ahmad al-Sharaa visits Paris in first official trip to Europe”, Euronews 7.05.2025 https://www.euronews.com/my-europe/2025/05/07/syrias-interim-leader-ahmad-al-sharaa-visits-paris-in-first-official-trip-to-europe#:~:text=Al%2DSharaa’s%20visit%20to%20Paris%20on%20Wednesday%20is,willingness%20to%20engage%20with%20Syria’s%20new%20leadership.; dostęp 13.12.2025 o 21:10.
