Spisy rewizyjne (revizskie skazki) są podatkowymi wykazami ludnościowymi, które są bardzo pomocne w poszukiwaniach genealogicznych. Na terenie obecnej Litwy, w przeciągu blisko 60 lat sporządzono sześć takich wykazów. W następnych latach tworzono kolejne tego typu wykazy.
W Rosji po raz pierwszy odnotowano je w 1772 roku. Pierwsza lista z terytorium Litwy powstała trzy lata później. Ogółem, spisy rewizyjne sporządzono w latach: 1795, 1811, 1816, 1834, 1850–1851 i 1858. Spis powszechny w roku 1795 jest w języku polskim, a pozostałe – w języku rosyjskim. Głównym celem tworzenia tych wykazów było policzenie liczby podatników, którzy płacili daniny od dusz „podushnaja podat” – inaczej zwanego podatkiem pogłównym.
Lista z 1795 roku dotyczy wszystkich stanów społecznych – od szlachty do chłopstwa i sporządzana była według parafii. Pozostałe zostały sporządzone w kolejności nazwisk właścicieli i powiatów dla chłopów, zaś dla szlachty według powiatów (ujezd). Termin ujezd (уезд) – odpowiada polskiemu powiatu i czasami stosuje się takie jego tłumaczenie na język rosyjski, w szczególności do jednostek administracyjnych Rzeczypospolitej w zaborze rosyjskim po 1795 roku. Dla osób pochodzenia szlacheckiego najbardziej kompletne wykazy zachowane do dziś pochodzą z roku 1816. Zachowały się prawie kompletne spisy dla całego terytorium obecnej Litwy. Listy rewizyjne obejmują mężczyzn i kobiety, z wyjątkiem tej z 1811, w której odnotowywano wyłącznie mężczyzn. Podaje się w nich:
- Wiek osoby.
- Imię ojca (w przypadku mężczyzn).
- Wskazuje się, gdzie osoba mieszkała podczas poprzedniego spisu.
- W przypadku szlachty wskazuje również, czy osoba mieszkała na własnym lub dzierżawionym gruncie, czasami wymieniano herb, dane potwierdzające stan szlachecki i podpis głowy domu.
Większość akt jest przechowywanych w Litewskim Państwowym Archiwum Historycznym (LVIA) 392 fil, ul. Mindaugo 8, [email protected], Wilno. Niestety wiele akt zaginęło w czasie I i II wojny światowej. Szczęśliwe terytorium to obszar graniczący z dzisiejszą Białorusią i wschodnią Litwą. Pechowy – Żmudź, gdzie przetrwało zaledwie kilkadziesiąt akt. W sumie w zbiorach LVIA 515 (gubernia wileńska Pałac Trasury) i 1262 (Pałac Skarbu kowieńskiej guberni) mamy około 1800 teczek. Państwowe Archiwum Regionalne w Kownie (ul. Maironio 28 B) [email protected] gromadzi spisy rewizyjne z miasta Kowna i guberni. Z terenów wiejskich przetrwały głównie rewizje żydowskie. Zespół archiwalny (fond) o sygn. I-61 (gubernatorstwo miasta Kowna)
Spisy rewizyjne: listy rodzinne
Istnieje bardzo niewielka różnica między wykazami rewizyjnymi a wykazami rodzin, z wyjątkiem nazwy. Aż do 1858 roku włącznie spis nazywano „listą rewizyjną”, a od 1858 r. nazwano ją „listą rodzin”. Zespół archiwalny (fond) o sygn. 938 (administracja miasta Wilna) w zasobie LVIA przechowuje wykazy rodzin wileńskich z lat 1870–1912. Spisy zawierają choćby akty urodzenia, gdyż osoby, które miały zamiar zostać obywatelami Wilna, musiały przedstawić dowody, skąd pochodzą, w tym akty kościelne.
Spis powszechny 1897
W 1895 roku władze rosyjskie rozpoczęły planowanie spisu ludności całego Imperium Rosyjskiego, który odbył się 28 stycznia 1897 roku. Obejmował on wszystkie rodziny mieszkające w miastach lub na wsi. Spis ludności wskazał miejsce zamieszkania, miejsce urodzenia i zawód. Wszystkie osoby zostały wymienione razem, ale określono narodowość. Narodowość została zidentyfikowana po raz pierwszy w Imperium Rosyjskim.
Po spisie sporządzono jego drugą kopię. Obie wersje zostały przesłane do wojewódzkiej komisji spisowej. Prowincjonalna komisja spisowa wysłała jeden egzemplarz do centralnej komisji w Sankt Petersburgu w Rosji. Po zliczeniu przez centralną komisję wyników statystycznych ich kopia została zniszczona. Jednak niektóre z oryginalnych zwrotów zostały zapisane w lokalnych urzędach. w tej chwili Archiwum LVIA w Wilnie w zespole archiwalnym (fondzie) o numerze 768 (pierwszy rosyjski spis ludności z 1897 roku z komisji wileńskiej i guberni kowieńskiej) liczy tylko 109 akt, głównie ze wschodniej i północno-wschodniej Litwy. jeżeli masz szczęście i z tego rejonu pochodzą Twoi przodkowie, otrzymasz wiele informacji. Dokumenty zostały spisane w języku rosyjskim.
Spis powszechny 1923
Pierwszy litewski spis powszechny odbył się w 1923 roku, ale został całkowicie zniszczony. Nie do końca jest jasne, co się stało. Wielu badaczy próbowało prześledzić historię tej dokumentacji. W trakcie poszukiwań odkryli, iż budynek w Kownie, w którym przechowywano te dokumenty, spalił się w czerwcu 1941 roku. Ponieważ w tym mieście w tych dniach nie toczyły się żądne walki, najprawdopodobniej budynek został ostrzelany.
Spis powszechny 1942
W czasie okupacji Litwy w 1941 roku naziści wykonali powszechny spis kraju 27 maja 1942 roku. Obejmuje całą Litwę i część dzisiejszej zachodniej Białorusi, która znajdowała się pod okupacją niemiecką. Spis ludności został przeprowadzony według miejsc, więc tylko wiedząc, gdzie mieszkał twój przodek, można sprawnie przeszukiwać ten zasób. Przetrwał prawie w całości i jest doskonałym źródłem do rozpoczęcia genealogicznej podróży. Oprócz innych faktów zawierał on datę i miejsce urodzenia osoby, zawód i datę ślubu dla kobiet. Jest przechowywany w Litewskim Centralnym Archiwum Państwowym (LCVA), Milašiaus 21, [email protected] Wilno, zespół archiwalnych (fond) nr R-743 (Litewski Departament Statystyki). Spis został wykonany w języku litewskim. Często zawiera nieprawidłowe informacje dotyczące wieku urodzenia – czasami ludzie podawali złą datę, aby uniknąć wysłania na przymusowe roboty do III Rzeszy.
Spis powszechny 1959
Sowieci sporządzili pierwszy spis powszechny dopiero w 1959 roku, ponieważ wiedzieli, iż populacja Litwy dramatycznie spadła z powodu II wojny światowej, a zwłaszcza deportacji na Syberię. Spis przeprowadzany był w języku rosyjskim i litewskim i podaje się w nim wiek osoby, a nie datę urodzenia i miejsce.
Jest również wykonany według miejsc. Zgodnie z prawem o ochronie danych, dostęp do niego będzie w pełni dostępny w 2030 roku. Jednak krewni osób mogą uzyskać do informacji o nich już teraz. Przechowywany jest w zespole archiwalnym (fondzie) nr R-363 (Komitet Statystyczny Litewskiej SRR), Archiwum LCVA.
Autor: Laimonas Gryva.
Pierwotne miejsce publikacji: More Maiorum nr 10 (81)/2019.
