Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 29.11.2022 r., w sprawie X K 723/18, Sąd Rejonowy w W. uznał D.M. winnym popełnienia zarzucanych mu czynów z art. 189 § 2 KK w zb. z art. 197 § 1 KK, w zb. z art. 58 ust. 1 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1939; dalej: NarkU), w zw. z art. 11 § 2 KK oraz z art. 62 ust. 2 NarkU, za które wymierzył mu karę łączną 3 lat pozbawienia wolności.
Wyrokiem z 30.11.2023 r., w sprawie X Ka 817/2, Sąd Okręgowy w W. – po rozpoznaniu apelacji obrońcy – zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, iż z opisu czynu przypisanego D.M. usunął słowo psychotropowej, a z podstawy skazania za ten czyn wyeliminował art. 58 ust. 1 NarkU. W pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
Kasację od powyższego rozstrzygnięcia wniósł obrońca, zarzucając rażące naruszenie przepisów postępowania mogące mieć istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie art. 6 KPK w zw. z art. 117 § 2 KPK i art. 139 § 1 KPK, przez przeprowadzenie postępowania odwoławczego pod nieobecność oskarżonego D.M. w sytuacji, kiedy oskarżony nie został skutecznie zawiadomiony o terminie rozprawy przed Sądem Okręgowym w W. 27.11.2023 r., a sąd ad quem błędnie uznał przesłane mu zawiadomienie o ww. terminie rozprawy za doręczone prawidłowo, kiedy w rzeczywistości zawiadomienie to zostało przesłane na nieaktualny adres zamieszkania i do doręczeń oskarżonego, o zmianie którego oskarżony informował sąd w toku postępowania pierwszoinstancyjnego, co w konsekwencji naruszyło prawo oskarżonego do obrony i jego prawo do osobistego zwalczania zarzutów oskarżenia.
Podnosząc powyższy zarzut obrońca wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy w sprawie D.M. o przestępstwo z art. 62 ust. 2 NarkU i inne, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu 20.11.2024 r., w trybie art. 535 § 5 KPK, kasacji wniesionej przez obrońcę od wyroku Sądu Okręgowego w W. z 30.11.2023 r., w sprawie X Ka 817/23, zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w W. z 29.11.2022 r., X K 723/18, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja obrońcy jest zasadna i to w stopniu oczywistym, co pozwoliło na jej uwzględnienie w trybie art. 535 § 5 KPK, na posiedzeniu bez udziału stron.
Rację ma autor kasacji, iż Sąd Okręgowy w W. wadliwie przyjął, iż oskarżony został w sprawie prawidłowo (należycie) zawiadomiony o terminie rozprawy odwoławczej. W rzeczywistości doszło bowiem do rażącego naruszenia przepisów wskazanych w zarzucie kasacyjnym, a uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku.
Na wstępie należało zaznaczyć, iż Sąd Najwyższy ma na uwadze fakt, iż udział oskarżonego w rozprawie odwoławczej nie jest obowiązkowy. Obecność stron na rozprawie apelacyjnej normuje w sposób autonomiczny art. 450 KPK. Udział w niej oskarżonego jest jego prawem, z którego może skorzystać, a poza wypadkami wskazanymi wprost w ustawie (art. 451 KPK) w prawie tym nie może być ograniczony. Zgodnie natomiast z treścią art. 450 § 3 KPK niestawiennictwo należycie powiadomionych stron, obrońców lub pełnomocników nie tamuje rozpoznania sprawy. Przepis ten jednak musi być odczytywany w powiązaniu z innymi przepisami regulującymi proces karny, a przede wszystkim art. 117 § 2 i 2a KPK. To właśnie dla zapewnienia warunków do realnego wykorzystania uprawnień służących stronom, w tym prawa oskarżonego do obrony, przewidziano w art. 117 § 2 KPK, iż czynności procesowej nie przeprowadza się, o ile osoba uprawniona nie stawiła się, a brak dowodu, iż została o niej powiadomiona. Przepis ten ma charakter gwarancyjny dla stron uprawnionych do wzięcia udziału w czynności procesowej.
W kontekście regulacji dotyczących prawa do obrony przypomnieć też należało, iż art. 6 KPK statuuje jedną z podstawowych gwarancji procesowych oskarżonego, jaką jest prawo do obrony w sensie materialnym, rozumiane jako możliwość przeciwstawiania się tezie oskarżenia, jak i prawo do obrony w sensie formalnym, pojmowane jako prawo do korzystania z pomocy obrońcy. Uniwersalny status tej zasady określają też traktaty międzynarodowe regulujące zagadnienia praw człowieka – art. 6 ust. 3 lit c Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4.11.1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284), art. 14 ust. 3 lit. d Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych otwartego do podpisu w Nowym Jorku 19.12. 1966 r. (Dz.U. 1977 r. Nr 38, poz. 167) i normy konstytucyjne (art. 42 ust. 2 Konstytucji RP).
Deklarowany przez oskarżonego zamiar osobistego uczestnictwa w rozprawie odwoławczej jest zatem jego uprawnieniem, w którym nie może być w żaden sposób ograniczony, choćby jeżeli posiada obrońcę. Niezależnie bowiem od obrońcy, może on bronić się osobiście i realizować swoje uprawnienia, co właśnie stanowi wykonywanie prawa do obrony we wszystkich stadiach postępowania (T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Warszawa 2008, wyroki SN z 7.5.2008 r., V KK 413/07, Legalis; 2.10.2006 r., V KK 213/06, Legalis)
Jednocześnie art. 523 § 1 zd. pierwsze KPK wymaga, aby rażące naruszenie prawa mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego kasacją orzeczenia. Nie negując tego, iż oskarżony był reprezentowany na rozprawie odwoławczej przez obrońcę, należy podkreślić, iż rażące naruszenie przepisów zorientowanych na zagwarantowanie fundamentalnego prawa do osobistego uczestniczenia w czynnościach procesowych i prowadzenia własnej obrony miałyby li tylko iluzoryczny charakter, gdyby na przepisy te spoglądać wyłącznie przez pryzmat udziału w danej czynności obrońcy oskarżonego. Konkludując, zatem stwierdzić należało, iż ograniczenie prawa oskarżonego do obrony, do którego doszło w postępowaniu odwoławczym przed Sądem Okręgowym w W., powinno być traktowane jako rażące i mogące mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku w sposób oczywisty.
W związku z powyższym Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Rozpoznając powtórnie apelację obrońcy, sąd okręgowy będzie miał na uwadze wskazane zapatrywania dotyczące konieczności zagwarantowania oskarżonemu realnej możliwości podjęcia obrony nie tylko przez obrońcę, ale także osobiście, chyba iż sam zainteresowany z przysługującego mu uprawnienia zrezygnuje.
Komentarz
Analiza akt przedmiotowej sprawy jednoznacznie potwierdza, iż zawiadomienie oskarżonego D.M. o terminie rozprawy odwoławczej skierowano pod nieaktualny adres w G. Tymczasem wcześniej, bowiem pismem z 11.10.2019 r. obrońca skazanego wskazał jego nowy adres. Tym samym oskarżony, który nie był obecny na rozprawie odwoławczej, nie został o niej prawidłowo zawiadomiony. Jest przy tym charakterystyczne, iż fakt, iż sam przewodniczący rozprawy odwoławczej mylnie stwierdził, iż oskarżony D.M. został prawidłowo powiadomiony o terminie, nie może wywołać negatywnych dla strony konsekwencji. Brak prawidłowego zawiadomienia D.M. o terminie stanowił niewątpliwie rażące naruszenie dyspozycji art. 117 § 2 KPK (w zw. z art. 6 KPK), w myśl którego czynności nie przeprowadza się, o ile osoba uprawniona nie stawiła się, a brak dowodu, iż została o niej powiadomiona. Niewątpliwie decyzja Sądu Najwyższego o uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania jest par excellence słuszna.
