Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w R, wyrokiem z 28.3.2023 r., II K 67/23, uznał oskarżonego A.O. za winnego tego, iż w miejscowości Z., kierował drogą publiczną rowerem wbrew obowiązującemu go zakazowi kierowania rowerami, wydanego przez Sąd Rejonowy w R., z 19.10.2022 r., a mianowicie czynu z art. 244 KK i za to na podstawie art. 244 KK, przy zastosowaniu art. 37a § 1 KK wymierzył mu karę 4 miesięcy ograniczenia wolności, polegającą na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w rozmiarze 30 godzin miesięcznie.
Wyrok ten uprawomocnił się 5.4.2023 r. bez postępowania odwoławczego.
Prokurator Generalny wniósł kasację od tego wyroku. Zaskarżył go w części dotyczącej orzeczenia o środku karnym, w zakresie braku obligatoryjnego rozstrzygnięcia o świadczeniu pieniężnym, o którym stanowi przepis art. 43a § 2 KK, na niekorzyść oskarżonego.
Zarzucił wyrokowi rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie prawa karnego materialnego, a mianowicie art. 43a § 2 KK, w brzmieniu obowiązującym od 1.1.2023 r., polegające na zaniechaniu orzeczenia wobec oskarżonego A.O. – w związku ze skazaniem za popełniony 9.2.2023 r. czyn zabroniony z art. 244 KK – świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w kwocie co najmniej 5000 złotych, podczas gdy zgodnie z przywołanym przepisem, w razie skazania m.in. za przestępstwo określone w art. 244 KK orzeczenie świadczenia pieniężnego ma charakter obligatoryjny, gdzie zarazem z uwagi na wymierzenie A.O., przy zastosowaniu art. 37a § 1 KK w jego brzmieniu obowiązującym od 24.6.2020 r., kary ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności, stosując regulację zawartą w wymienionym przepisie, Sąd był zobligowany do jednoczesnego orzeczenia określonych w dyspozycji art. 37a § 1 KK: środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku.
Wskazując na powyższe, wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Rejonowemu w R. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść, uchylił zaskarżony wyrok w części, w jakiej nie zawiera rozstrzygnięcia o środku karnym świadczenia pieniężnego i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Rejonowemu w R. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna, stąd jej rozpoznanie i uwzględnienie na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.
Na wstępie należało zauważyć, iż zgodnie z dyspozycją art. 425 § 2 zd. 2 KPK przedmiotem zaskarżenia może być również brak w orzeczeniu określonego rozstrzygnięcia. Ponieważ przepis ten stosuje się odpowiednio w postępowaniu kasacyjnym (art. 518 KPK), to również w tym postępowaniu dopuszczalne jest zaskarżenie braku określonego rozstrzygnięcia sądu w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie (zob. Uchwała Pełnego Składu Izby Karnej Sądu Najwyższego z 28.10.2015 r., I KZP 21/14, Legalis). W świetle powyższego, uznać należało, iż skarżący w kasacji, wniesionej na niekorzyść przed upływem roku od daty uprawomocnienia się wyroku (art. 524 § 3 KPK), poprawnie zakreślił zakres zaskarżenia.
Podniesione w kasacji uchybienie, polegające na naruszeniu prawa materialnego przez brak orzeczenia środka karnego z art. 43a § 2 KK, znajduje potwierdzenie w treści zaskarżonego wyroku, którym nie orzeczono wobec oskarżonego obligatoryjnego w tej sprawie środka karnego.
Przepis art. 43a § 2 KK, w brzmieniu nadanym ustawą z 5.8.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (Dz U. z 2022 r. poz. 1855) i obowiązującym od 1.1.2023 r. stanowi, iż „W razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 164 § 1, art. 165 § 1, art. 165a § 1 lub 2, art. 171 § 1, 2 lub 3, art. 174 § 1, art. 178a § 1, art. 178b, art. 179, art. 180, art. 200a § 1 lub 2, art. 200b, art. 202 § 4b lub 4c, art. 244, art. 255a § 1 lub 2, art. 258 § 1, art. 263 § 2 KK sąd orzeka świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 KK na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości co najmniej 5000 złotych, do wysokości określonej w § 1”.
Zgodnie z powołanym przepisem, w jego brzmieniu obowiązującym zarówno w czasie popełnienia przypisanego oskarżonemu czynu, tj. 9.2.2023 r., jak i w czasie orzekania w sprawie, tj. 28.3.2023 r., skazując A.O. za występek określony w art. 244 KK – czyli wymieniony w katalogu zawartym w dyspozycji art. 43a § 2 KK – Sąd meriti był zobligowany do orzeczenia świadczenia pieniężnego.
Podkreślenia ponadto wymaga, iż z art. 37a § 1 KK (w brzmieniu obowiązującym od 24.6.2020 r.) wynika, iż z przewidzianej w nim kompetencji do orzeczenia kary ograniczenia wolności albo kary grzywny zamiast kary więzienia sąd może skorzystać wyłącznie wtedy, gdy spełnione są trzy warunki, tj. gdy przestępstwo zagrożone jest karą nieprzekraczającą 8 lat więzienia (co miało miejsce w niniejszej sprawie, gdyż czyn z art. 244 KK jest zagrożony karą więzienia do 5 lat), przewidywana kara więzienia nie przekroczyłaby roku i jednocześnie sąd orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek. Brak spełnienia któregokolwiek z wymienionych wyżej warunków uniemożliwia wydanie orzeczenia o karze przy zastosowaniu art. 37a § 1 KK (por. wyrok SN z 12.5.2022 r., I KK 115/22, Legalis).
Oskarżonemu wprawdzie wymierzono karę ograniczenia wolności w przewidzianym przez ten przepis wymiarze (bo w wysokości 4 miesięcy), jednakże Sąd Rejonowy nie dopełnił warunku koniecznego dla zastosowania instytucji z art. 37a § 1 KK, bowiem zaniechał równoczesnego orzeczenia z wybraną karą wolnościową wskazanego w treści tego przepisu środka penalnego: środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku
W realiach tej sprawy, z uwagi na charakter przypisanego oskarżonemu występku, realizującego ustawowe znamiona art. 244 KK, orzeczenie zarówno środka kompensacyjnego, jak i przepadku byłoby niemożliwe. Jedynie na marginesie należy wskazać, iż środek karny w postaci zakazu kierowania rowerami, na mocy wyroku Sądu Rejonowego w R. z 19.10.2022 r. został orzeczony na okres 8 miesięcy i obowiązywał od 5.11.2022 r. do 5.7.2023 r.
Należało zauważyć, iż przepis art. 37a § 1 KK w brzmieniu obowiązującym od 1.10.2023 r. nie stanowi już o obligatoryjnym orzeczeniu środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku. Z uwagi na odmienne uregulowanie wolą ustawodawcy, przez podwyższenie dolnych granic kar wolnościowych, możliwych do orzeczenia przy zastosowaniu tej normy prawnej, w ramach ponownego rozpoznania sprawy zastosowanie powinien znaleźć przepis art. 37a § 1 KK w brzmieniu obowiązującym od 24.6.2020 r. do 30.9.2023 r., jako względniejszy dla oskarżonego w myśl regulacji art. 4 § 1 KK. Zgodzić się również trzeba ze stanowiskiem skarżącego, iż z racji obowiązującego od 1.1.2023 r. jednoznacznego brzmienia przepisu art. 43a § 2 KK, do bezwzględnego respektowania którego Sąd meriti jest zobowiązany, przepis art. 37a § 1 KK w obecnym brzmieniu nie będzie miał w tej sprawie zastosowania.
W podsumowaniu należało stwierdzić, iż wyrok w zaskarżonej części wydany został z rażącym naruszeniem powołanego w zarzucie kasacji art. 43a § 2 KK, co miało istotny wpływ na jego treść, gdyż skutkowało brakiem orzeczenia obligatoryjnego środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego. Dlatego Sąd Najwyższy, podzielając zarzut i wniosek kasacji, uchylił zaskarżony wyrok w części, w jakiej nie zawiera on rozstrzygnięcia o wskazanym środku karnym i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Rejonowemu w R. do ponownego rozpoznania.
W ponownym postępowaniu Sąd ten uwzględni powyższe uwagi i orzeknie względem A.O. obligatoryjny środek karny w granicach przewidzianych treścią art. 43a § 2 KK.
