Przyczyny wydania uchwały przez SN
W wyroku z 22.6.2022 r., SK 3/20, Legalis, TK stwierdził, iż art. 59816 § 1 w związku z art. 59815 § 1 KPC w zakresie, w jakim obejmują sytuacje, w których niewłaściwe wykonywanie lub niewykonywanie obowiązków związane jest z zachowaniem dziecka, niewywołanym przez osobę, pod której pieczą dziecko to się znajduje, są niezgodne z art. 48 ust. 1 zd. 2 oraz art. 72 ust. 3 Konstytucji RP.
W związku z powyższym, 9.6.2025 r. do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego skierowano pytanie o to, czy wobec treści przytoczonego wyżej wyroku Trybunału możliwe jest nakazanie zapłaty na podstawie art. 59816 § 1 KPC, w sytuacji gdy niewłaściwe wykonywanie przez rodzica sprawującego pieczę nad dzieckiem obowiązków wynikających z orzeczenia regulującego kontakty z dzieckiem drugiego rodzica związane jest z zachowaniem dziecka, które jest wynikiem postępowania zarówno rodzica sprawującego pieczę nad dzieckiem, jak i rodzica uprawnionego do kontaktów z dzieckiem.
W uchwale z 3.10.2025 r., III CZP 20/25, Legalis, SN wskazał, iż okoliczność, w której rodzic sprawujący pieczę nad dzieckiem nie wypełnia obowiązku w przedmiocie kontaktów ze względu na postawę dziecka, nie wyłącza możliwości nakazania zapłaty sumy pieniężnej na rzecz rodzica uprawnionego do kontaktów (art. 59816 § 1 KPC), także wtedy, gdy postawa dziecka wynika z zachowań obojga rodziców.
Istota problemu
Orzeczenie TK z 2022 r. dotyczyło sytuacji, w której przepisy procedury cywilnej regulujące wykonywanie kontaktów z dzieckiem nie uwzględniają okoliczności, w których brak realizacji tych kontaktów może wynikać z zachowania samego dziecka — niezależnego od wpływu osoby sprawującej nad nim pieczę. Trybunał zakwestionował zasadność nakładania obowiązku zapłaty sumy pieniężnej na opiekuna w takich przypadkach, uznając, iż mechanizm ten narusza konstytucyjne standardy ochrony dobra dziecka.
W uzasadnieniu swojego stanowiska TK wskazał, iż zarówno art. 59816 § 1 KPC, jak i art. 59815 § 1 KPC wkraczają swym zakresem stosowania w sferę autonomii dziecka, wówczas gdy nie ma ono woli kontaktu z rodzicem. W ocenie Trybunału za niezgodny z konstytucją należy uznać mechanizm prawny, który umożliwia stosowanie sankcji finansowych wobec osoby sprawującej pieczę nad dzieckiem, w sytuacji w której nie wykonuje ona nałożonych na nią obowiązków dotyczących kontaktu dziecka, ale z powodu uwzględnienia woli (zdania) tego właśnie dziecka. Powyższe godzi z kolei w konstytucyjny standard ochrony dobra dziecka. Trybunał podkreślił przy tym, iż swoisty automatyzm groźby sankcji pieniężnych oraz nałożenia tych sankcji na rodzica (opiekuna) za naruszenia wskazane odpowiednio w art. 59815 § 1 i art. 59816 § 1 KPC, bez względu na okoliczności faktyczne, które legły u podstaw tego naruszenia, przeczy funkcji, jaką w założeniu miały spełniać zaskarżone przepisy. Zatem przy dokonywaniu rozważań stosowania zarówno przepisu art. 59815 § 1, jak i art. 59816 § 1 KPC, sądy opiekuńcze powinny z urzędu wziąć pod uwagę, czy do niewykonania albo niewłaściwego wykonania obowiązków przez osobę, pod której pieczą znajduje się dziecko, doszło w wyniku uwzględnienia woli dziecka (wyrażonej samodzielnie, bez wpływu osoby, pod której pieczą się ono znajduje).
Z kolei omawiana uchwała Sądu Najwyższego z 3.10.2025 r. rozwija rozważania dokonane przez TK i dopuszcza możliwość nakazania zapłaty sumy pieniężnej w trybie art. 59816 § 1 KPC na rzecz rodzica uprawnionego do kontaktów, w sytuacji gdy postawa dziecka wynika z zachowań obojga rodziców.
W swoich rozważaniach sądy opiekuńcze – przy stosowaniu art. 59816 KPC – powinny brać zatem pod uwagę z urzędu nie tylko to, czy do wykonania albo niewłaściwego wykonania obowiązków przez osobę, pod której pieczą znajduje się dziecko, doszło w wyniku uwzględnienia woli dziecka, ale także to czy postawa dziecka wynika z działań obojga rodziców.
Komentarz
Zarówno uchwała Sądu Najwyższego z 3.10.2025 r., jak i wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 22.6.2022 r. określają okoliczności, jakie Sąd powinien brać pod uwagę z urzędu, mając na względzie rozstrzyganie w oparciu o art. 59815 § 1 KPC i art. 59816 KPC. Ponadto, chociaż omawiana uchwała SN odnosi się jedynie do art. 59816 § 1 KPC, tak też brak jest większych wątpliwości co do możliwości jej stosowania do art. 59815 § 1 KPC.
U podstaw rozstrzygnięć w przedmiocie art. 59815 § 1 i 59816 § 1 KPC, jako pewien standard powinna znajdować się zatem nie tylko indywidualna opinia odnosząca się do oceny braku realizacji kontaktów ze względu na niezakłóconą wolę dziecka, ale także możliwość przypisania odpowiedzialności obojgu rodziców, jeżeli postawa dziecka wynika z zachowań obojga z nich. Czym innym jest bowiem wyrażenie przez dziecko woli w sposób samodzielny (bez wpływu osoby, pod którą ono pozostaje), a czym innym wykreowana przez rodziców dziecka sytuacja, która doprowadziła do podjęcia przez dziecko pewnej decyzji. Oczywistym jest, iż dziecko realizuje swe prawa pod kontrolą dorosłych, z kolei realizacja kontaktów rodzica z dzieckiem stanowi zarówno prawo, jak i obowiązek rodzica i dziecka, zgodnie z art. 113 § 1 ustawy z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2809). Wola dziecka, choćby jeżeli wyrażona samodzielnie i w bez wpływu osoby trzeciej, stanowi jednak często konsekwencję sytuacji, do której swoim zachowaniem doprowadzili sami rodzice. Skoro zatem sąd opiekuńczy, biorąc pod uwagę to, czy brak chęci utrzymywania kontaktu przez dziecko z jednym z rodziców jest efektem jego samodzielnej decyzji, powinien on poszerzyć swoje rozważania, poddając pod rozwagę, co doprowadziło dziecko do przyjęcia takiej postawy.
Omawiane wyżej orzeczenia Sądu Najwyższego oraz Trybunału Konstytucyjnego należy przyjąć z aprobatą.
Uchwała SN z 3.10.2025 r., III CZP 20/25, Legalis
