Nierzetelność proceduralna podstawą powtórzenia przewodu sądowego

Opis stanu faktycznego

P. M. został oskarżony o to, iż nie później niż 31.3.2019 r., w nieustalonym miejscu na terenie Polski, przywłaszczył powierzone mu w nocy z 10 na 11.1.2019 r. w Wielkiej Brytanii rzeczy należące do M.Z. łącznej wartości co najmniej 9 000 zł, przy czym czynu tego dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary więzienia za umyślne przestępstwo podobne, tj. o czyn z art. 284 § 2 KK w zw. z art. 64 § 1 KK.

Sąd Rejonowy w R., wyrokiem z 22.9.2022 r., II K 124/20, skazał oskarżonego P.M. za zarzucany mu czyn na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, zobowiązując go na podstawie art. 46 § 1 KK do naprawienia szkody przez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego M.Z. kwoty 8.725 zł.

Obrońca oskarżonego zaskarżyła ten wyrok w całości, zarzucając mu obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a w szczególności art. 4 KPK, art. 5 § 2 KPK, art. 7 KPK oraz art. 410 KPK, a także art. 424 § 1 pkt 1 KPK, polegającą na naruszeniu zasady obiektywizmu i zasady domniemania niewinności przez brak rozstrzygnięcia niedających się usunąć wątpliwości na korzyść oskarżonego, przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, nieuwzględnienie przy wyrokowaniu całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej i uwzględnienie jedynie okoliczności przemawiających na niekorzyść oskarżonego, a tym samym oparcie treści wyroku na selektywnie wybranym materiale dowodowym, nierzetelnej ocenie oraz odmówienie waloru wiarygodności, bez należytego i przekonywającego uzasadnienia, wyjaśnieniom oskarżonego, a przez to dokonanie nieprawidłowych ustaleń faktycznych, czego konsekwencją było przyjęcie, iż oskarżony dopuścił się zarzucanego mu aktem oskarżenia czynu. Jest przy tym charakterystyczne, iż ustalenie okoliczności faktycznych sprawy nastąpiło na podstawie niekompletnego materiału dowodowego, z pominięciem przesłuchania M.S., bez umotywowania takiego stanowiska w uzasadnieniu wyroku.

Podnosząc powyższe, obrońca wniosła o uniewinnienie oskarżonego, ewentualnie uchylenie wyroku Sądu I instancji i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy w R. wyrokiem z 21.6.2023 r., III Ka 897/22, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w R. do ponownego rozpoznania.

Prokurator Prokuratury Rejonowej w R. wniósł skargę na wyrok Sądu Odwoławczego, zaskarżając go w całości na niekorzyść oskarżonego i zarzucając mu naruszenie art. 437 § 2 KPK przez uznanie, iż w sprawie zachodzi przesłanka uzasadniająca uchylenie wyroku Sądu Rejonowego w R. z 22.9.2022 r., II K 124/20 i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, podczas gdy w sprawie brak jest podstaw do stwierdzenia, iż zaistniała konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości.

W oparciu o powyższe wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi wniesionej w trybie art. 539a § 1 KPK przez prokuratora, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego w obowiązującym aktualnie w Polsce modelu postępowania odwoławczego możliwość uchylenia wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania została silnie ograniczona.

Uchylenie wyroku jest możliwe w trzech sytuacjach:

1. zaistnienia bezwzględnych przyczyn odwoławczych,
2. konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości oraz
3. gdy wydanie wyroku reformatoryjnego naruszyłoby regułę ne peius, wskazaną w art. 454 § 1 KPK.

Zaistnienie którejkolwiek z tych przesłanek, wymienionych w art. 437 § 2 KPK, oznacza, iż przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi meriti jest niezbędne dla realizacji celów postępowania karnego i nie ma możliwości sanowania błędów postępowania pierwszoinstancyjnego lub uzupełnienia materiału dowodowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę na wyrok sądu odwoławczego, nie ocenia poprawności rozpoznania środka odwoławczego, ale jedynie, jak wynika z poglądu wyrażonego w uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 25.1.2018 r., I KZP 13/17, Legalis, kontroluje, czy w sprawie zachodzi tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 KPK na etapie postępowania odwoławczego (jeśli to było powodem uchylenia wyroku, a zarzut taki podniesiono w skardze) albo czy sąd odwoławczy uchylił wyrok mimo braku formalnych przeszkód określonych w art. 454 KPK do wydania wyroku zmieniającego oraz czy jest konieczne przeprowadzenie w całości przewodu sądowego (art. 437 § 2 in fine KPK). Zakres kontroli dokonywanej przez Sąd Najwyższy w tym postępowaniu ogranicza się zatem do zbadania, czy stwierdzone przez sąd odwoławczy uchybienie daje podstawę do wydania orzeczenia kasatoryjnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 20.10.2020 r., I KS 9/20, Legalis).

W niniejszej sprawie trzeba ocenić, iż Sąd odwoławczy uchylając wyrok Sądu I instancji i przekazując mu sprawę do ponownego rozpoznania, naruszył treść art. 437 § 2 KPK. Wskazując na potrzebę przeprowadzenia przewodu sądowego w całości, jednocześnie w uzasadnieniu orzeczenia zaznaczył, iż materiał dowodowy wymaga zaledwie uzupełnienia, a nie skompletowania od początku. Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zdanie drugie in fine KPK, jako powód uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, zachodzi tylko wówczas, gdy orzekający sąd pierwszej instancji naruszył przepisy prawa procesowego, co skutkowało, w realiach sprawy, nierzetelnością prowadzonego postępowania sądowego, uzasadniającą potrzebę powtórzenia (przeprowadzenia na nowo) wszystkich czynności procesowych składających się na przewód sądowy w sądzie pierwszej instancji (por. uchwała Sądu Najwyższego z 22.5.2019 r., I KZP 3/19, Legalis). o ile natomiast naruszenie przez sąd pierwszej instancji przepisów procesowych nie odnosi się do całego przewodu sądowego i nie ma skutku dotyczącego całości tego przewodu, to wówczas, co oczywiste, zajdzie tylko konieczność powtórzenia przewodu sądowego jedynie w części, której uchybienie dotyczy, a to nie uprawnia Sądu odwoławczego do przyjęcia, iż jest konieczne przeprowadzenie przez sąd pierwszej instancji na nowo przewodu sądowego w całości (tamże).

Wymagające uzupełnienia dowody – z zeznań M.S., żony M.Z. oraz, ewentualnie, M.B. – można było przeprowadzić przed Sądem II instancji, zatem uchylenie wyroku Sądu Rejonowego w R., celem przeprowadzenia przed tym Sądem powyższych dowodów, jest w świetle w tej chwili obowiązujących przepisów nieuzasadnione. Nie ma znaczenia, że, jak zaznaczył Sąd II instancji, „biorąc pod uwagę zakres dowodów osobowych wnioskowanych do przeprowadzenia w sprawie w akcie oskarżenia, ograniczony do wyjaśnień oskarżonego, zeznań świadków M.Z., M.B., A.M. wraz z dowodami z dokumentów oraz konieczność przeprowadzenia dowodów wyżej wymienionych, w sprawie powstaje stan, w którym dowody te składają się na całość przewodu sądowego”. Aktualnie obowiązujące przepisy przewidują w takiej sytuacji konieczność przeprowadzenia uzupełniającego postępowania dowodowego przez sąd ad quem.

W świetle powyższych rozważań za zasadny należało uznać podniesiony w skardze prokuratora zarzut rażącego naruszenia art. 437 § 2 KPK, jako iż nie zachodziła potrzeba przeprowadzenia na nowo przewodu w całości przez Sąd meriti. Zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego należało więc uchylić i przekazać sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu apelacyjnym.

Rozpoznając sprawę raz jeszcze, Sąd ten przeprowadzi dowody, które uzna za konieczne dla ustalenia wszystkich okoliczności niezbędnych do rozstrzygnięcia o odpowiedzialności karnej P.M. za zarzucony mu czyn.

Komentarz