Stre­fa Czy­ste­go Trans­por­tu (SCT) w War­sza­wie zo­sta­ła uchwa­lo­na 7 grud­nia 2023 r. przez Ra­dę m.st. War­sza­wy i za­czę­ła obo­wią­zy­wać od 1 lip­ca 2024 r., obej­mu­jąc ok. 37 km² Śród­mie­ścia i są­sied­ni­ch dziel­nic (7% po­wierzch­ni mia­sta). Re­gu­la­cja ogra­ni­cza wjazd aut ben­zy­no­wy­ch star­szy­ch niż 27 lat (Eu­ro 2) i die­sli star­szy­ch niż 19 lat (Eu­ro 4), przy czym oko­ło 97% wszyst­ki­ch po­jaz­dów nie wy­ma­ga na­lep­ki, a miesz­kań­cy War­sza­wy są zwol­nie­ni z re­stryk­cji do koń­ca 2027 r.

  W prak­ty­ce eg­ze­kwo­wa­nie prze­pi­sów na­po­ty­ka po­waż­ne trud­no­ści – po ośmiu mie­sią­ca­ch dzia­ła­nia SCT nie na­ło­żo­no ani jed­ne­go man­da­tu z po­wo­du zbyt ską­pej licz­by ka­mer i ogra­ni­czeń pro­ce­du­ral­ny­ch. Co na­le­ży po­chwa­lić, ale to utrwa­la w lu­dzia­ch pe­ere­low­ski slo­gan: "im go­rzej, tym le­piej", cze­go po­cjh­wa­lić już nie na­le­ży.

Za­nim to do­kład­niej zba­da­my, zobaczmy co nam gro­zi w po­wie­trzu:

  NO₂ (dwu­tle­nek azo­tu) to po­je­dyn­czy zwią­zek che­micz­ny o wzo­rze NO₂, na­to­mia­st NOₓ („oxi­des of ni­tro­gen”) to ogól­na na­zwa dla gru­py tlen­ków azo­tu, w któ­rej do­mi­nu­ją przede wszyst­kim tle­nek azo­tu (NO) i dwu­tle­nek azo­tu (NO₂). W prak­ty­ce po­mia­ro­wej i re­gu­la­cyj­nej NO₂ słu­ży czę­sto ja­ko wskaź­nik cał­ko­wi­ty­ch emi­sji NOₓ, po­nie­waż je­st naj­bar­dziej roz­po­wszech­nio­ną i ła­twiej mie­rzal­ną for­mą ty­ch za­nie­czysz­czeń w at­mos­fe­rze.

  NO₂ je­st uzna­wa­ny za sa­mo­dziel­ny za­nie­czysz­cza­ją­cy czyn­nik ze wzglę­du na sil­ny wpływ na układ od­de­cho­wy i zdol­no­ść do po­wsta­wa­nia lot­ny­ch związ­ków draż­nią­cy­ch.

  NOₓ ja­ko gru­pa od­po­wia­da za po­wsta­wa­nie smo­gu fo­to­che­micz­ne­go (ozo­nu tro­pos­fe­rycz­ne­go) oraz kwa­śny­ch desz­czy, od­dzia­łu­jąc na eko­sys­te­my i in­fra­struk­tu­rę.

  PM₁₀ to frak­cja py­łu za­wie­szo­ne­go w po­wie­trzu, skła­da­ją­ca się z czą­stek o ae­ro­dy­na­micz­nej śred­ni­cy nie więk­szej niż 10 µm. Te drob­ne czą­stecz­ki, po­wsta­ją­ce głów­nie pod­czas spa­la­nia pa­liw, pro­ce­sów prze­my­sło­wy­ch i re­su­spen­sji py­łu dro­go­we­go, są w sta­nie wni­kać głę­bo­ko do ukła­du od­de­cho­we­go, przy­czy­nia­jąc się do pro­ble­mów zdro­wot­ny­ch i ob­ni­że­nia ja­ko­ści po­wie­trza. Po­miar PM₁₀ le­ży u pod­staw więk­szo­ści sys­te­mów mo­ni­to­rin­gu śro­do­wi­sko­we­go i re­gu­la­cji norm ja­ko­ści po­wie­trza na świe­cie.

  „Po­zio­my PM” i „po­zio­my CO” to mie­rzo­ne stę­że­nia za­nie­czysz­czeń po­wie­trza: od­po­wied­nio py­łu za­wie­szo­ne­go (PM, par­ti­cu­la­te mat­ter) i tlen­ku wę­gla (CO, car­bon mo­no­xi­de).

  Mi­mo pro­gnoz NIK (2014, 2018) oraz IC­CT (lu­ty 2023), któ­re wy­ka­zy­wa­ły, iż ru­ch sa­mo­cho­do­wy od­po­wia­da za 63% py­łów PM₁₀ i 75% NOₓ w War­sza­wie oraz iż SCT mo­gła­by zmniej­szyć emi­sje NOₓ o 11% i PM o 23% w pierw­szym eta­pie, da­ne z lock­dow­nu 2020 po­ka­zu­ją, iż spa­dek ru­chu pry­wat­ny­ch aut o 80% prze­ło­żył się je­dy­nie na 8% re­duk­cję NO₂, zaś po­zio­my PM i CO po­zo­sta­ły w gra­ni­ca­ch nor­my, co po­ka­zu­je do­mi­nu­ją­cy wpływ ogrze­wa­nia bu­dyn­ków i wa­run­ków me­te­oro­lo­gicz­ny­ch na ja­ko­ść po­wie­trza. Po­nad­to kosz­ty do­sto­so­wa­nia flo­ty i po­ten­cjal­ne skut­ki spo­łecz­ne – od utrud­nień dla przed­się­bior­ców po wzro­st cen usług – ro­dzą py­ta­nie o za­sad­no­ść i re­al­ne efek­ty tak skon­stru­owa­nej stre­fy.

Pod­sta­wa praw­na i pro­ces uchwa­la­nia

  Wpro­wa­dze­nie SCT moż­li­we sta­ło się po no­we­li­za­cji usta­wy o elek­tro­mo­bil­no­ści i pa­li­wa­ch al­ter­na­tyw­ny­ch w grud­niu 2021, umoż­li­wia­ją­cej sa­mo­rzą­dom two­rze­nie stref opar­ty­ch na nor­ma­ch emi­sji po­jaz­dów. Pro­jekt uchwa­ły war­szaw­skiej przy­ję­to 7 grud­nia 2023 r. po trzech mie­sią­ca­ch kon­sul­ta­cji, w trak­cie któ­ry­ch zgło­szo­no po­nad 3000 uwag miesz­kań­ców.

Ide­olo­gicz­ne tło i ce­le

  Wła­dze War­sza­wy uza­sad­nia­ły SCT ko­niecz­no­ścią re­ali­za­cji Pro­gra­mu Ochro­ny Po­wie­trza dla Wo­je­wódz­twa Ma­zo­wiec­kie­go oraz po­stu­la­tem po­pra­wy zdro­wia pu­blicz­ne­go zgła­sza­nym przez miesz­kań­ców. Kry­ty­cy pod­no­szą jed­nak, iż re­gu­la­cja wpi­su­je się w ide­olo­gicz­ną agen­dę „wal­ki ze wła­sno­ścią” oraz kon­cep­cję „15-mi­nu­to­we­go mia­sta”, co pro­wa­dzi do de fac­to wy­klu­cze­nia ko­mu­ni­ka­cyj­ne­go nie­któ­ry­ch grup spo­łecz­ny­ch.

Za­kres i har­mo­no­gram SCT

  Ob­szar: 37 km² (ok. 7% sto­li­cy), głów­nie Śród­mie­ście, Wo­la, Ocho­ta, Sa­ską Kę­pę, Pra­gę Pół­noc i Po­łu­dnie.

• Etap 1 (2024–2025): ben­zy­na ≥ Eu­ro 2 (rocz­nik ≥ 1997), die­sel ≥ Eu­ro 4 (rocz­nik ≥ 2005).
• Etap 2 (od 2026): ben­zy­na ≥ Eu­ro 3 (≥ 2000), die­sel ≥ Eu­ro 5 (≥ 2009).
• Etap 3 (od 2028): ben­zy­na ≥ Eu­ro 4 (≥ 2005), die­sel ≥ Eu­ro 6 (≥ 2014).

  Dal­sze eta­py: za­ostrze­nie norm co dwa la­ta aż do 2032 r.

  Zwol­nie­nia z wy­mo­gów obej­mu­ją miesz­kań­ców roz­li­cza­ją­cy­ch po­dat­ki w War­sza­wie, se­nio­rów (70+) i nie­peł­no­spraw­ny­ch.

Wpływ na ja­ko­ść po­wie­trza – ocze­ki­wa­nia vs. rze­czy­wi­sto­ść

Pro­gno­zy i da­ne NIK, IC­CT

  Ra­por­ty NIK z 2014 i 2018 r. wska­zy­wa­ły, iż trans­port od­po­wia­da za 63% PM₁₀ i 75% NOₓ emi­sji w War­sza­wie. Eks­per­ci IC­CT prze­wi­dzie­li, iż już w pierw­szym eta­pie SCT obej­mu­ją­ca 2% aut mo­gła­by ob­ni­żyć emi­sje NOₓ o 11% i py­łów (PM) o 23%.

Da­ne z lock­dow­nu i wpływ me­te­oro­lo­gii

  Ba­da­nie sto­wa­rzy­sze­nia „Lu­bię mia­sto” na pod­sta­wie da­ny­ch GIOŚ oraz mo­bil­no­ści Go­ogle/Ap­ple po­ka­za­ło, iż w lock­dow­nie 2020, gdy ru­ch pry­wat­ny­ch aut spa­dł o 80%, po­ziom PM i CO po­zo­stał bez zmian, a NO₂ zma­lał o je­dy­nie 8%. Ana­li­za NA­SA i IM­GW wy­ka­za­ła, iż wa­ha­nia NO₂ by­ły w du­żym stop­niu zwią­za­ne z ni­ski­mi tem­pe­ra­tu­ra­mi, a więc z ogrze­wa­niem bu­dyn­ków. W lip­cu 2020 wi­dać by­ło czy­sto­ść po­wie­trza nad Pol­ską, pod­czas gdy eu­ro­pej­skie mia­sta z SCT, jak Am­ster­dam czy Lon­dyn, no­to­wa­ły wyż­sze NO₂.

Eg­ze­kwo­wa­nie i sku­tecz­no­ść re­gu­la­cji

  Po­mi­mo wy­kry­cia 740 nie­upraw­nio­ny­ch wjaz­dów w pół­ro­czu (z 64 430 po­jaz­dów), man­dat gro­zi do­pie­ro od pią­tej „wpad­ki”, co w prak­ty­ce ozna­cza, iż nikt nie zo­stał uka­ra­ny. Przez pierw­sze osiem mie­się­cy dzia­ła­nia SCT nie na­ło­żo­no ani jed­ne­go man­da­tu z po­wo­du jed­nej ka­me­ry na 37 km² i ogra­ni­czeń ka­dro­wy­ch Stra­ży Miej­skiej. Do­pie­ro w 2025 r. do­da­no dru­gą ka­me­rę, pod­czas gdy w Lon­dy­nie i Bruk­se­li dzia­ła od­po­wied­nio po­nad 4000 i 250 urzą­dzeń do AN­PR.

Kon­se­kwen­cje spo­łecz­ne i eko­no­micz­ne

  Utrud­nie­nia w ru­chu wy­mu­sza­ją du­że wy­dat­ki na flo­ty firm do­staw­czy­ch, usłu­go­wy­ch czy han­dlo­wy­ch. Przed­się­bior­cy sta­ją przed wy­bo­rem: prze­nie­ść dzia­łal­no­ść po­za SCT lub pod­nie­ść ce­ny koń­co­we usług, a kosz­ty prze­rzu­cić na miesz­kań­ców.

Al­ter­na­tyw­ne źró­dła za­nie­czysz­czeń: ogrze­wa­nie i prze­my­sł

  Ana­li­zy NA­SA i IM­GW ja­sno wska­zu­ją, iż głów­nym mo­to­rem se­zo­no­wy­ch pi­ków NO₂ je­st ogrze­wa­nie bu­dyn­ków, a nie ru­ch sa­mo­cho­do­wy. Na obrze­ża­ch War­sza­wy, gdzie je­st mniej aut, stę­że­nia by­wa­ją wyż­sze ze wzglę­du na tzw. kop­ciu­chy, co po­twier­dza­ją licz­ne ba­da­nia ja­ko­ści po­wie­trza i ra­por­ty GIOŚ.

Wnio­ski i re­ko­men­da­cje

  W świe­tle po­wyż­szy­ch da­ny­ch SCT w obec­nym kształ­cie funk­cjo­nu­je głów­nie na pa­pie­rze, a jej re­al­ny wpływ na ja­ko­ść po­wie­trza je­st ogra­ni­czo­ny - i z po­wo­dów fiz­czy­ny­ch, i biu­ro­kra­tycz­ny­ch. Sku­pia­nie się na au­ta­ch pry­wat­ny­ch za­mia­st na mo­der­ni­za­cji sys­te­mów grzew­czy­ch czy in­we­sty­cja­ch w sieć cie­płow­ni­czą pro­wa­dzi do nie­efek­tyw­ne­go wy­dat­ko­wa­nia środ­ków i po­głę­bie­nia nie­rów­no­ści spo­łecz­ny­ch. Za­mia­st ide­olo­gicz­nej wal­ki z kie­row­ca­mi, War­sza­wa po­win­na skon­cen­tro­wać się na kom­plek­so­wej po­li­ty­ce an­ty­smo­go­wej obej­mu­ją­cej wy­mia­nę pie­ców, roz­wój trans­por­tu pu­blicz­ne­go i uła­twień dla trans­por­tu pry­wat­ne­go. Uli­ce na­le­ży po­sze­rzać, a nie zwężać, bu­do­wać wię­cej parkingów i wy­zna­czać wię­cej miej­sc do par­ko­wa­nia. Nie­szczę­ściem War­sza­wy je­st to, iż prezydent nie je­st tech­no­kra­tą, ale le­wi­co­wym ide­olo­giem.

Grzegorz GPS Świderski
]]>https://t.me/KanalBlogeraGPS]]>
]]>https://Twitter.com/gps65]]>