Jako Instytut Spraw Obywatelskich od lat obserwujemy ten sam, powtarzający się scenariusz: polskie organizacje pozarządowe (NGO) są w ciągłym biegu. Ścigają się z terminami grantowymi, dostosowują misję do wymagań dotacji i żyją w ciągłej niepewności finansowej. To rodzi frustrację, wypalenie i co najważniejsze – ogranicza naszą strategiczną niezależność.
Dość życia „od grantu do grantu”
Dlatego tak mocno promujemy ideę kapitału żelaznego (ang. endowment fund). To nie jest tylko kolejny instrument finansowy. To filozofia zarządzania, która pozwala organizacji w pełni kontrolować swoją przyszłość.
Kapitał żelazny to bezzwrotny i nienaruszalny fundusz, którego jedynym zadaniem jest generowanie zysków z inwestycji.
Te zyski są następnie przeznaczane na realizację celów statutowych organizacji. Zasada jest prosta, ale rewolucyjna: Kapitał główny pracuje wiecznie, finansując misję bez końca. Ta stabilność i długowieczność działalności jest naszym najważniejszym celem.
Od czego zacząć budowę? Trzy fazy strategii
Budowanie kapitału żelaznego to projekt strategiczny na lata. Nie wystarczy jedna zbiórka. W związku z tym, iż w Instytucie Spraw Obywatelskich prowadzimy działania na rzecz zbudowania kapitału żelaznego i jednocześnie bliskie jest nam wzmacnianie organizacji obywatelskich – dzielimy się swoimi przemyśleniami i obserwacjami. Nasze dotychczasowe doświadczenia pokazują, iż najważniejsze są trzy fazy:
Faza I: decyzja i umocowanie prawne
Kapitał żelazny musi być strategiczną decyzją Zarządu i mieć umocowanie w Statucie.
- Audyt prawny: Sprawdź, czy Twój statut pozwala na gromadzenie środków na fundusze celowe (w tym fundusz żelazny) i na prowadzenie działalności inwestycyjnej. jeżeli nie – dokonaj zmiany.
- Uchwała Zarządu i Regulamin: Stwórz wewnętrzny Regulamin Kapitału Żelaznego. Musi on precyzować, jakie środki stanowią kapitał żelazny (często jest to wydzielenie księgowe), jakie są zasady jego nienaruszalności i jak będą zarządzane inwestycje.
- Strategia i cel: Zdefiniuj, do czego ma służyć ten fundusz. Czy ma pokrywać koszty stałe (płace, czynsz), czy finansować konkretny program (np. kampanię „Ratuj dzieci!”)? Pamiętaj, potrzebny jest kapitał początkowy. Ile? Im więcej tym lepiej. Natomiast należy myśleć o kwocie rzędu minimum 200 tys. złotych, aby inwestycje miały realny sens ekonomiczny.
Faza II: kreacja Case for support i budowanie wiarygodności
Kapitał żelazny musi być atrakcyjny dla darczyńców. Potrzebujesz mocnego komunikatu.
Kapitał żelazny buduje wizerunek organizacji jako przemyślanej i odpowiedzialnej finansowo. Darczyńca nie daje pieniędzy na doraźny projekt, ale na wieczną kontynuację Twojej misji. To jest ten „magiczny” argument, który trafia do dużych donatorów i firm.
Faza III: budowanie relacji i transparentność
Fundusze żelazne buduje się latami, głównie dzięki relacjom.
- Dywersyfikacja zbiórek: Prowadź kampanie celowe na kapitał żelazny obok zbiórek na bieżące projekty. Opowiedz historię sukcesu – co zyski z funduszu już sfinansowały i/lub złóż swego rodzaju obietnicę – co sfinansują.
- Rada Kapitału: Powołaj radę (składającą się z członków Zarządu i zewnętrznych ekspertów finansowych), która będzie doradzać w sprawach inwestycji. To gwarantuje profesjonalizm i minimalizuje ryzyko.
- Rzetelne raportowanie: Bądź bezwzględnie transparentny. Regularnie publikuj wyniki inwestycji. Pokaż, ile kapitał urósł, a ile wyniosły zyski przeznaczone na misję. Zaufanie jest walutą kapitału żelaznego, a transparentność jest jego siłą nabywczą..
Odpowiedzialność Zarządu: nie tylko zarabianie, ale też inwestowanie
Odpowiedzialność Zarządu to nadrzędna dbałość o nienaruszalność kapitału głównego oraz zapewnienie, by jego realna (skorygowana o inflację) siła nabywcza była zachowana w perspektywie stuleci.
Polityka inwestycyjna: bezpieczeństwo jest priorytetem
Zarząd musi zatwierdzić szczegółową Politykę inwestycyjną. To jest mapa drogowa dla środków. Powinna ona określać:
- Akceptowalny poziom ryzyka (zwykle niski lub umiarkowany).
- Alokację aktywów (np. podział na obligacje skarbowe, nieruchomości).
- Cel stopy zwrotu – musi być realny i przekraczać inflację, aby kapitał nie tracił na wartości.
Inwestowanie w zgodzie z misją
Współczesne zarządzanie kapitałem żelaznym to nie tylko maksymalizacja zysku, ale także inwestowanie etyczne i odpowiedzialne.
Pieniądze NGO powinny pracować w zgodzie z jej misją. Tu wchodzi koncepcja ESG (environmental, social, governance). Inwestowanie ESG oznacza, że:
- Unikasz firm niszczących środowisko (E).
- Wybierasz te, które szanują prawa pracownicze i społeczne (S).
- Preferujesz spółki z transparentnym i etycznym zarządzaniem (G).
Twój kapitał żelazny to nie tylko zysk, to narzędzie wpływu społecznego. Dając darczyńcy gwarancję, iż jego pieniądze są inwestowane etycznie, budujesz dodatkową warstwę zaufania.
Kapitał żelazny w Polsce: ziemia obiecana NGO
Czy polskie NGO mają kapitał żelazny? Tak, ale wciąż jest to mały, choć rosnący, segment. Duże, dojrzałe instytucje, jak Fundacja im. Stefana Batorego czy Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, już dawno zrozumiały jego wartość. Stanowią one wzór.
W Instytucie Spraw Obywatelskich kapitał żelazny postrzegamy jako „ziemię obiecaną” – stan, do którego zmierzamy.
Pomimo wsparcia ze strony Narodowego Instytutu Wolności w ramach Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich w tworzeniu tych funduszy, wciąż brakuje nam:
- Kultury endowmentu w społeczeństwie (zwykli darczyńcy rzadko myślą o „wiecznym” wsparciu).
- Wiedzy finansowej w małych i średnich NGO.
Dlatego jako jeden z celów Instytutu jest ciągłe edukowanie i promowanie długoterminowego myślenia.
Kapitał żelazny w obliczu wyzwań finansowych
Czy przy obecnych stopach procentowych to się w ogóle opłaca? To jest absolutnie zasadne pytanie w dynamicznym otoczeniu gospodarczym. W okresach niskich stóp procentowych trudno jest osiągnąć zysk przewyższający inflację, inwestując jedynie w bezpieczne instrumenty (jak np. obligacje skarbowe). Wysoka inflacja staje się cichym wrogiem kapitału.
Jednak odpowiedź brzmi: Tak, opłaca się, ale wymaga to profesjonalnego zarządzania.
- Długoterminowa perspektywa: Kapitał żelazny to perspektywa wieku, a nie roku. Fluktuacje stóp i inflacji są wpisane w ten model. Chodzi o wypracowanie zysku średniorocznego w długim horyzoncie.
- Aktywna alokacja: W okresie wyższych stóp procentowych zyskują obligacje i lokaty, a w okresach wzrostu i stabilizacji – akcje. Zadaniem Zarządu (i Rady Kapitału) jest dynamiczna alokacja funduszy, by reagować na cykle ekonomiczne.
Nieruchomości jako element kapitału żelaznego
Wielu ekspertów uważa, (w tym coraz częściej my się z tym się zgadzamy), iż nieruchomości powinny stanowić część zdywersyfikowanego kapitału żelaznego.
Zalety nieruchomości:
- Ochrona przed Inflacją: Wartość nieruchomości historycznie często rośnie wraz z inflacją.
- Stały przepływ pieniędzy (czynsze): Czynsze z wynajmu stanowią stały, przewidywalny dochód, który można przeznaczyć na cele statutowe.
- Dywidenda społeczna: Nieruchomość może służyć organizacji jako siedziba lub centrum społeczne, generując oszczędności (nie trzeba płacić czynszu) i jednocześnie użyteczność (realizacja misji).
Wady nieruchomości:
- Niska płynność: Sprzedaż nieruchomości jest czasochłonna i skomplikowana.
- Koszty zarządzania: Wymagają one bieżących nakładów (remonty, podatki, zarządzanie najmem).
- Wysoka wartość początkowa: Wymagają dużego kapitału na start.
- Dywersyfikacja (akcje, obligacje, nieruchomości, fundusze) pozostaje złotą zasadą i jedyną realną strategią w walce o zachowanie realnej wartości kapitału.
Działaj!
Kapitał żelazny to najskuteczniejsza droga do uniezależnienia się od niestabilnego rynku dotacji. Wymaga odwagi, dyscypliny i strategicznego zarządzania, ale w zamian daje NGO prawdziwą wolność i trwałość – gwarancję, iż Twoja misja przetrwa Ciebie i kolejne pokolenia Zarządu. Dziś, bardziej niż kiedykolwiek, potrzebujemy tej stabilności, aby skutecznie wpływać na sprawy obywatelskie. Zacznij budować swój fundament już teraz.
